هه‌ڵوێست له‌ ئه‌ده‌بی کوردی و فارسیدا: خوێندنەوەی شیعری کامه‌ران موکری و فه‌ڕوخی یه‌زدی به‌ نموونه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

2 اداره آموزش و پرورش گرمیان، کەلار، کردستان عراق

10.34785/J013.2020.775

چکیده

کامه‌ران موکری و فه‌ڕوخی یه‌زدی وه‌ک دوو له‌ شاعیره‌ دیار و به‌رجه‌سته‌کانی ئه‌ده‌بیاتی فارسی و کوردی و شاعیرگه‌لێکی دەروەست و خاوه‌ن‌‌هه‌ڵوێست، هه‌میشه‌ شیعره‌کانیان له‌ خزمه‌تی کۆمه‌ڵگادا بووه‌ و ویستوویانه‌ له‌ ڕێی قه‌ڵه‌مه‌که‌یانه‌وه‌ ده‌رد و ئازار و مه‌ینه‌تییه‌کانی خه‌ڵکی پیشان بده‌ن. ئه‌وان وێڕای ئه‌وه‌ی قه‌ڵه‌مه‌که‌یان بۆ هه‌ڵوێست‌نواندن دژ به‌ سته‌م و نادادییه‌کان به‌کار خستووه‌،‌ خه‌ڵکیشیان دژ به‌ زوڵم و سته‌م و بێدادییه‌ کۆمه‌ڵایه‌تیی و سیاسیی و ئاینییه‌کان هان‌داوه‌. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی له‌ ڕووی کاته‌وه‌ به‌ته‌واوی هاوسه‌رده‌می یەکتر نه‌بوون، بەڵام به‌ روونی دیاره‌ که‌ که‌ش­وهه‌وای ژیانیان له‌ جوغڕافیای ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستی سه‌رده‌می نێوان شه‌ڕی جیهانی یەکه‌م و دووهه‌م­دا زۆر وێک چووه‌. هه‌ر بۆیه‌ش هه‌ڵسه‌نگاندنیان له‌ ڕووی ئه‌ده‌بی به‌راوردکارییه‌وه‌ شیاو و جێی سه‌رنجه‌. بیر و سۆزی به‌رچاوی نه‌ته‌وه‌یی به‌شێوه‌یەکی پته‌و و به‌ هێز، هه‌وڵی بێوچان بۆ ڕوون­کردنه‌وه‌ی بارودۆخی سیاسی و کۆمه‌ڵایه‌تی وڵات بۆ به‌رده‌نگ و به‌ تایبه‌ت چینه‌ ژێرده‌سته‌کان، به‌ره‌وڕوو بوونه‌وه‌ی بێ پێچ­و­په‌نا له‌گه‌ڵ ناڕێکیی کرده‌وه‌ و خه‌یانه‌ته‌کانی که‌سایه‌تییه‌ سیاسی و حکوومییه‌کان، به‌رنگاری و گازنده‌ دژ به‌ ده‌ست­تێوه‌ردانی هێز و هزره‌ بیانییه‌که‌ن له‌ ناوخۆی وڵات و به‌رنگاری و هێرش­کردنه‌سه‌ر فێڵبازی و چه‌وتیی که‌سایه‌تییه‌ ئایینیه‌کان یان ئه‌و که‌سانه‌ی به‌ ناوی ئایین به‌هره‌ی ئابووری و کۆمه‌ڵایه‌تی بۆخۆیان ده‌سته‌به‌ر ده‌که‌ن، ئه‌و خاڵانه‌ن که‌‌ به‌شێوه‌ی هاوبه‌ش، وێنه‌یەکی زه‌ق و به‌رچاو له‌ هه‌ڵوێست­دار بوون و سۆزی گشتگیری هونه‌ری و بیری قووڵی سیاسی-کۆمه‌ڵایه‌تی له‌ به‌رهه‌مه‌کانی هه‌ردووک نووسه‌ردا وه‌ده‌رده‌خات. به‌راوردکاریی بۆچوونی ئه‌و دوو نووسه‌ره‌ سه‌باره‌ت به‌ ئایین و چه‌مکه‌ ئایینیه‌کان، ده‌رخه‌ری جیاوازییه‌کی ورده‌ له‌ نیگایان بۆ دین؛ گه‌رچی خودی ئایین وه‌ک چه‌مکێک و پێگه‌یێکی کۆمه‌ڵایه‌تی‌ و بگره‌ مێژوویی بۆ نزیک­کردنه‌وه‌ و ڕێک­خستنه‌وه‌ی چینه‌کان له‌ شیعری فه‌ڕوخی ­یه‌زدیدا ئاماژه‌ی پێ­کراوه‌، به‌ڵام دین، به‌و شێوه‌یه‌ له‌ به‌رهه‌مه‌کانی مۆکری­دا ده‌رنه‌که‌وتووه‌ و ته‌نانه‌ت ئاماژه‌ی نه‌رێنیشی پێ­نه‌کراوه‌.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Protest in Kurdish and Persian Literature: A Study of Kamran Mokri and Farrokhi Yazdi’s Poetry

نویسندگان [English]

  • Hersh Karim Hamid 1
  • Sarhad Husein Qader 2
1 PhD Candidate of Persian Language and Literature, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran
2 Garmian Directorate of Education, Iraqi Kurdistan
چکیده [English]

Kamran Mokri and Farrokhi Yazdi are two prominent poets of Kurdish and Persian literature. As committed and protesting poets, they have served their societies and tied to portray people's pain and suffering in their poetry. They have used their poetry only to protest against oppression and ignorance but also to encourage people to stand against the social, political, and religious oppression and ignorance. Although they have not lived in the same period, it is clear that their living conditions were remarkably similar in the Middle East between World War I and II. For this reason, comparing them seems to be of interest form the comparative literature viewpoint. Outstanding national thoughts and emotions; continues efforts to clarify the political and social conditions for the readership and the oppressed class, in particular; to face directly with the wrong behaviors and betrayals of the political and governmental figures; to criticize the interference of the foreign powers in the internal affairs; to attack the dishonesty and deceitfulness of the religious figures or those who seek their own social and economic interests in the name of religion, are the similar points representing protest, artistic feelings and deep political-social thoughts in the works of these two poets vividly. A comparison of their beliefs about religion and religious concepts indicates a minor difference in their viewpoints on religion. Religion as a social foundation and even a historical concept is used in Farrokhi’s works to bring different classes together, however, it is not depicted in this way in Mokri’s works and it is not even referred to negatively. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Literary Protest
  • Comparative Literature
  • Farrokhi Yazdi
  • Kamran Mokri
سه‌رچاوه‌‌کان
 
کوردی
حسێن قادر، سه‌رحه‌د. (2015). بیری نەتەوەیی و بەرەنگاریی لە شیعرەکانی کامەران موکریدا، نامه‌ی ماستەر، زانکۆی سلێمانی، بەشی کوردی.
سابیر، پەریز. (2005). ڕەخنەی ئەدەبی و مەسەلەکانی نوێ کردنەوەی شیعر، هەولێر: دەزگای ئاراس.
عیزه‌ددین، سامان. (2015). دەقە شیعرییەکانی گۆران لە ڕوانگەی دەرونناسییەوە، تاران: چاپخانەی تاران.
فەریق حەسەن، محه‌ممه‌د. (2010). زمانێکی نێرسالار، هەولێر: چاپەمەنی ئاراس.
قەرەداخی، عەتا. (2002). گەڕان بە دوای بووندا، سلێمانی: دەزگای سەردەم.
کاکەڕەش، حه‌مە. (2010). کۆڕامانێک لە شیعر، سلێمانی: چاپخانەی لەریا.
کامەران، موکری. (1997). «من و هۆنراوە»، ڕامان، ئایاریی 1997، ژ. 11.
کۆمەڵێک نووسەر. (2001). لە ستایشی ئەدەبدا، وەرگێڕانی شێرزاد حەسەن، ئەوڕەحمانی حاجی مەحمود، هەولێر.
کەماڵ ساڵح، ئاوارە. (2012). ڕەخنەی کۆمەڵایەتی و پراکتیزەکردنی لە شیعرەکانی گۆراندا، هەولێر: چاپخانەی حاجی هاشم.
گەردی، سه‌ردار و ئاوارە که‌ماڵ. (2012)، «گۆران و هەندێ ڕەخنەی سەبارەت بە کۆمەڵگا»، زانکۆی سلێمانی، ژ. 37، بەشیB.
محه‌ممه‌د قادر، عه‌باس. (2010). ڕیالیزم لە شیعری هاوچەرخی کوردیدا، سلێمانی: چاپخانەی مەڵبەندی کوردۆلۆژی.
مەعروف، که‌ماڵ. (2003). ئەدەبیاتی کلاسیکیی و نوێخوازی کوردی، سلێمانی: چاپخانەی ژین.
ئاگرین، عبدوڵلا. (2010). بەرلە ڕاپەڕین لە یادی چلەی کامەرندا، هەولێر: چاپخانەی نازە.
ئاگرین، عبداڵلا. (2013). دیوانی کامەران موکری، چاپی دووەم، هەولێر.
 
فارسی
پشت دار، علی محمد. (1389). «چشم انداز آزادگی و ادب اعتراض در شعر فارسی»، دو فصلنامە تخصصی علوم ادبی، دوره‌ 3 / پاییز و زمستان 1389، ش. 5، صص 158-180.
پورهاشمی، فاطمه. (1389). شاعران معاصر ایران، تهران: انتشارات تیموریان.
حسن زادە میرعلی، عبدالله و همکاران. (1388). «تأثیر طبقه اجتماعی بر شعر شاعران دورە مشروطه با تمرکز بر اشعار ایرج میرزا و فرخی یزدی»، فصلنامە علمی-پژوهشی پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش. سیزدهم، صص 45-47.
سلطانی، منظر. (1391). «بنمایەهای دینی در دیوان فرخی یزدی»، فصلنامە تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، س. پنجم، ش. سوم، صص 215-232.
صافی، قاسم. (1381). «فرخی یزدی شاعر سرافراز فرهنگ و ادب»، مجلە دانشکدە ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، صص 569-584. 
فرشادمهر، ناهید. (1389). زندگینامە شاعران نامی ایران، چاپ دوم با همکاری انتشارات عالمگیر.
کوشش، رحیم و زهرا نوری. (1396). «بررسی ادب اعتراض در جریان شعری سمبولیسم اجتماعی»، فصلنامە علمی پژوهشی زبان و ادبیات فارسی، س. نهم، بهار 1396، ش. 30، صص 125-142.
محمودی نوسر، مریم. (1395). «بررسی شگردهای انتقادی در شعر پروین اعتصامی»، ادبیات پارسی معاصر، س. ششم، بهار 1395، ش. اول، صص 81-107.
مدرس زادە، عبدالرزاق و همکاران. (1392). «واکاوی آ‌زادی در اشعار فرخی یزدی و ابوالقاسم الشابی»، فصلنامە علمی پژوهشی زبان و ادبیات فارسی، صص 112-130.
نیازی، شهرزاد و لیلا مطیعی مهر. (1393). «مضامین انقلابی در شعر فرخی یزدی»، هشتمین همایش هفتە پژوهش.
واقف زادە، شمسی و هانیە سادات نجفی. (1395). «موازنە مضامین وطن دوستی و بیداری در اشعار فرخی یزدی و اخوان ثالث»، فصلنامە پژوهشی زبان و ادب فارسی، س. هشتم، ش. 28 و 29، صص 346-364.
یزدی، فرخی. (1360). دیوان فرخی یزدی (با چاپ جدید و تجدید نظر و اضافات)، به‌ تصحیح حسین مکی، تهران.
 
عر‌بی
حسن عەزیر البصیر، کامل. (1960). کامران شاعر من کردستان، سلیمانییە: مکتبە کامران.
مصطفی رسول، عزالدین. (1967). الواقعیە فی الادب الکردی، بیروت: المکتبە العصریە.
یوسف المرجا ، حصاد (2002). «ادوات نفی فی الشعر أمل دنقل»، مجلە جامعە القدس المفتوحە، للباب و الادراسات، تشرین الأول 2002، ع. الاول.