داڕشتەناسیی بەیتی مەم و زین و بەراوردکردنی هێمانە گرنگەکانی لەگەڵ چیرۆکی ئەفسووناویی کوردیدا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کردستان

2 کارشناسی زبان و ادبیات کردی، دانشگاه آرتوکلو، ترکیه

3 دانشیار زبان و فرهنگ کردی، دانشگاه آرتوکلو، ترکیه

چکیده

 


ئامانجی وتاری بەردەست، دیاری­کردنی پێکهاتەی به‌یتی مه‌م و زین و پاشان بەراوردکردنی هێمانە ژێرخانی و سەرخانییەکانیەتی لەگەڵ چیرۆکی ئەفسووناویی کوردیدا. ئه‌نجامی داڕشته‌ناسیی مه‌م و زین نیشان دەدات پێڕەوەکەی ڤلادیمیر پراپ لە زۆر لایەنەوە له‌گەڵیدا ته‌بایه‌. سێ هێمانی جیاوازی «شینگێڕی»، «دوعا» و «بەڵێنی» ژی دەبینرێن، کە بە سەرنجدان بە گرنگییان لە پێشڤەچوونی گێڕانەوەکەدا، دەکرێت بە «ئەرک» هەژمار بکرێن. له‌ سی و یەک ئه‌رکی ده‌ستنیشان­کراوی پراپ، بیست و سێ نموونه‌یان لە مەم و زین­دا هەن. ئەم بەرهەمە له‌ دوو بزاڤ پێکدێت و کەسایەتییە سەرەکییەکانی بزاڤی یه‌که‌م بریتین لە مه‌م، پاڵه‌وانی سەرەکی؛ زین، کچەمیر؛ به‌کر و میرزێندین، تاوانکار و به‌نگینه‌، قه‌ره‌تاژدین و خاتووئه‌ستی، یارمه‌تیده‌ر. له‌ بزاڤی دووهه‌مدا، به‌نگینه‌ پاڵه‌وانه‌ و  له‌ کۆتاییدا ده‌بێته‌ پادشا.‌ بەراوردی به‌یتی بەرباس و چیرۆکی ئه‌فسووناویی کوردی ڕوونی دەکاتەوە، سەرەڕای جیاوازیی چەشن، لە باری پێکهاته‌ و هێمانه‌ ژێرخانییه‌کانه‌وه‌ هاوبه‌شیی زۆر له‌ نێوانیاندا هه‌یه‌. بەڵام هه‌ندێک جیاوازیش دەبینرێن که‌ گرنگترینیان سه‌رنه‌که‌وتنی سەرلەهەنگ یان پاڵه‌وانی سه‌ره‌کییە. لێکۆڵینه‌وه‌ی ئه‌م لایه‌نه‌ نیشان دەدات، سه‌رەڕ‌ای هه‌بوونی چه‌ند خاڵی هه‌ڤپار، له‌م ڕووەوە جیاوازیی به‌رچاو له‌گۆڕێدایە. بۆ نموونه‌، له‌ به‌شی ناوه‌ندی و سه‌ره‌کیی گێڕانەوەکەدا، به‌ پێچه‌وانه‌ی به‌شی ده‌ستپێک و کۆتایی که‌ زۆر له‌ چیرۆکی ئه‌فسووناوی‌ نزیکن، به‌ره‌وڕووی جۆرێک سه‌ربورده‌ی ڕاسته‌قینه‌ ده‌بینه‌وه‌؛ بە چەشنێک کە ده‌توانین بڵێین بەیتی مه‌م و زین ڕاستییه‌کی کۆمەڵگای کوردستانە‌ کە بە ئه‌فسانه‌ و ڕووداوی ئەفسووناوی دەورە دراوە.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Morphological Study of Mam û Zîn and the Comparison of its Fundamental Feature with Kurdish Myths

نویسندگان [English]

  • Mazhar Ebrahimi 1 2
  • Hayrullah Acar 3
1 MA in Persian Language and Literature, University of Kurdistan | MA in Kurdish Language and Literature, Mardin Artuklu University, Turkey
2 MA in Persian Language and Literature, University of Kurdistan | MA in Kurdish Language and Literature, Mardin Artuklu University, Turkey
3 Associate Professor of Kurdish Language and Literature, Mardin Artuklu University, Turkey
چکیده [English]

The aim of this paper is to demonstrate the morphology of the lines in Mam û Zîn, then to compare these morphological features with those of the Kurdish Myths. The conclusion illustrates that the theoretical framework of Vladimir Propp is highly applicable in term of this collection however; “Requiem,” “Pray,” and “Oath” are also observable in Mam û Zîn, which due to the significance of these elements in narration, they can be considered as “Function.” Among the thirty-one functions introduced by Propp, twenty-three of them can be treated in Mam û Zîn. Mam û Zîn consists of two moves. The main characters of the first move are Mam the hero, Zîn the princess, Bekir and Mirzeynodddin the villains, and Bangineh, Gharatajdin and Khatoon Asti the helpers. In the second move, Bangineh is a hero and he would become a king at the end. The comparison between Mam û Zîn and Kurdish myths shows that despite the fact that there are many differences in structural and deep-structural features, there are still many equalities between them. The main difference is the failure of the hero. The component and surface-structural features also have been compared and differences and similarities had been detected. This comparison also shows that despite some similarities, there are still a number of differences; for example, the main part is much different from myths however the beginning and the last part share similarities with myths. In this attempt, we face the true history of people to the point that we can claim that Mam û Zîn is a true reflection of Kurdistan society that is influenced by fabulous stories.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kurdish Folklore
  • Mam û Zîn
  • Myth
  • Morphology
  • Vladimir Propp
سه رچاوه کان
ئه لف. کوردی
حجازی، محه مه د (۲۰۱۲). شوناسی گولی و فه لسه فهی نه ته وه ی کورد. سلیمانی: به ریوه به ریتیی چاپ و بلاوکردنه وه.
حه بیبی، هادی (۲۰۱۲). ئوستووره له خویندنه وه ی به یتی مهم و زیندا. رامان، ژ. ۱۸۳ گه لاویژ)، لل. ۷۵ -۰۸۱
مان، ئوسکار (۱۳۹۰). توحفه ی موزه فه رییه. پیشه کی و ساغ کردنه وه ی ماموستا هیمن مه هاباد: سه یدیان، چاپی سییه م.
مه حموودزاده، ره هبه ر (۱۳۸۱). پیکهاته ی به یتی کوردی. ورمی: سه لاحه دین ئه یووبی.
 
Alî Salim, Goran. (2017). Rengdana Folkorê di Destana Mem u Zîn ya Ehmedê Xanî da. Teza Lisansa Bilind, Zanîngeha Wan, Enstîtuya Zimanên Zindi, Şaxa Makezanista Ziman u Çanda Kurdî
Aslan, Remziye. (2015). "Berawirdkariye Destana Memê Alan u Mem u Zina Ehmedê Xanî". Internatioonal Journal of Kurdish Studyo. V. 1, Issue 2 (Jan), rr. 86-101.
Çeliktaş, Sami. (2018). Tipolojiya Lehengê Kurd li Çarçoveya Nêrînên Joseph Campbell- Bi Minakên Rustemê Zal u Memê Alan. Teza Lîsansa Bilind, Zanîngeha Mardin Artuklu, Enstîtuya Zimanên Zindi, Şaxa Makezanista Ziman u Çanda Kurdî.
Jameel Mohammad, Hawkar. (2017). Binyadi Gêrranewe le Dastani Mem u Zîn i Oscar Mann u Memê Alan'ê Ebdurrehim Rehmî Hekari (Lêkolîneweyekî Berawirdkarive). Teza Lisansa Bilind, Zanîngeha Bîngol, Enstîtuya Zimanên Zindî, Şaxa Makezanista Ziman u Edebiyata Kurdî.
Tarduş, Ibrahîm. (2018). "Taybetiyên lehengên Tradisyonel di Vegotina Kurdî de". The Journal of Mesopotamian Studies (MS). V. 3, Issue 1 (Jan), rr. 57
بی. فارسی
آیدنلو، سجاد (۱۳۸۷). «چند بنمایهی مهم ازدواج در ادب حماسی ایران.» مجلهی دانشکدهی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، شماره ی ۱۹۰، صص ۱-۲۶.
ابراهیمی مظهر (۱۳۹۴). ریخت شناسی قصه های پریان در زبان کردی. پایان نامه ی کارشناسی ارشد. دانشگاه کردستان، دانشکده ی زبان و ادبیات، گروه زبان و ادبیات فارسی، سنندج.
ابراهیمی، مظهر و سید احمد پارسا (۱۳۹۵). ریخت شناسی قصه های پریان در زبان کردی».| نقد ادبی، سال ۹، شمارهی ۳۵ (پاییز)، صص ۵۲-۷
ایگلتون، تری (۱۳۶۸). پیش درآمدی بر نظریه ی ادبی. ترجمه ی عباس مخبر. تهران: نشر مرکز. پراپ، ولادیمیر (۱۳۷۱). ریشه های تاریخی قصه های پریان. ترجمه ی فریدون بدره ای. تهران: توس.
--- (۱۳۸۹). ریخت شناسی قصدهای پریان. ترجمه ی فریدون بدره ای. تهران: توس، چاپ دوم.
سلادن، رامان و پیتر ویدوسون (۱۳۸۴). راهنمای نظریه ی ادبی معاصر. ترجمه ی عباس مخبر . تهران: طرح نو، چاپ سوم.
مارزلف، اولریش (۱۳۹۱)، طبقه بندی قصه های ایرانی، ترجمه ی کیکاووس جهانداری. تهران: سروش، چاپ سوم.