بررسی سبک‌شناختی داستان تولّد جهانگیر و جنگ‌نامه‌ی ایران و تورانیان

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی و پژوهشگر پاره وقت پژوهشکده‌ی کردستان شناسی، دانشگاه کردستان

2 دانش‌آموخته‌ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی

چکیده

«شـاهنامه» عنـوان عـام روایاتـی پهلوانـی اسـت کـه در پهنـه‌ی ایـران زمـین بـر زبـان راویـان (گوسـانان و نقـالان) جـاری بـوده و در مقاطعـی هـم پاره‌هایـی از ایــن روایــات بــه دســت شــاعران مکتــوب شــده اســت. از ایــن روایــات پهلوانــی و اســطوره‌ای، دو گونــه‌ی متمایــز از هــم قابــل تشــخیص‌اند کــه بــا وجــود زیرســاخت‌های مشــابه، دارای تمایزهایــی در روســاخت هســتند: نخسـت روایـت خراسـانی و دوم روایـت زاگرسـی. هـر دوی ایـن روایت‌هـا برگرفتـه از روایـت اولیـه‌ای هسـتند کـه برخـوردار از بنیادهایـی اسـطوره‌ای اسـت. در ایـن میـان، روایـت خراسـانی بـه دلیـل این‌کـه پرداختـه‌تـر اسـت و بخشـی از آن هـم بـه دسـت شـاعرانی توانـا چـون فردوسـی بـه رشـته‌ی نظـم کشــیده شــده، از بیشــترین شــهرت برخــوردار اســت؛ در مقابــل آن، روایــت زاگرسـی تـا حـدی آشـفته مانـده اسـت و پاره‌هـای حماسـی آن مسـتقل از هـم بــه جهــان ادبیــات آمده انــد. بــه هــر روی، تصحیــح و چــاپ و تحلیــل علمــی ایـن پـاره‌هـای آشـفته نما مـی‌توانـد در نشـان دادن جهان‌بینـی ایرانیـان سـودمند افتــد. ایــن جســتار بــه معرفــی و تحلیــل ســبکی یکــی از داســتان‌های پهلوانــی روایــت زاگرســی بــا نــام «تولــد جهانگــیر و جنگ‌نامــه‌ی ایــران و تورانیــان» می‌پــردازد کــه نســخه‌ی خطــی آن هنــوز بــه چــاپ نرســیده اســت. تحلیــل بــه دسـت آمـده از ایـن جسـتار نشـان می‌دهـد کـه داسـتان حماسـی یـاد شـده، بـا وجــود اشــتراکاتش بــا شــاهنامه‌ی فردوســی، داســتانی مســتقل از شــاهنامه و احتــمالاً مــورد توجــه پردازنــدگان منظومه‌هایــی بــوده کــه در ادب فارســی بــه «جهانگیرنامــه» شــهره‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Stylistic Study on the Story “Jahangir’s Birth and the War Narrative of Iran and Turan”

نویسندگان [English]

  • Najmeddin Jabbari 1
  • Farhad Parmouz 2
چکیده [English]

Shahnameh is the general title for epic narratives that have been told and retold by narrators (bards and storytellers) in different parts of Iran. Sometimes, some of these stories have been recorded by poets. There are two distinguishable groups of these epic narratives or legends which, despite similarities in their deep structure, display different surface structures. These two groups have come to be known as Khorasani and Zagrosi narratives respectively. Both of these narratives are rooted in a primary narrative with mythological roots. Khorasani narrative is the better known due to its polish and perfection and the prestige of Iran’s great poet Ferdowsi who composed it. In contrast, Zagrrosi narrative is relatively discordant and its epic stories have circulated as independent texts. Collecting, correcting and studying these distinct parts can offer a profound understanding of Iranian collective worldview. The present study seeks to introduce and analyze a single story from the Zagros group titled “Jahangir’s Birth and the War Story of Iran and Turan” which has not yet appeared in print. The results of the study show that this story, despite its many similarities with Shahnameh, is an independent text and it has probably influenced the subsequent narrators of different verse narratives known as Jahangirnameh.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kurdish Shahnameh
  • Jahangir
  • Rustam
  • Iran and Turan
  • Myth
آیدنلو، سجاد (۱۳۷۹) شاهنامه و ادب عامیانه­ی کردی، ارومیه: صلاح الدین ایوبی.
بهرامی، ایرج (۱۳۸۶) «نقدی و نظری بر شاهنامه ی کردی، جهان کتاب، شماره پیاپی ۲۱۸ و ۲۱۹، صص ۱۹-۲۰
چمن آرا، بهروز (۱۳۹۰) درآمدی بر ادب حماسی از پهلوانی کردی با تکیه بر شاهنامه ی کردی، جستارهای ادبی، شماره ی ۱۷۲، صص ۱۱۹-۱۴۹.
حمیدیان، سعید (۱۳۸۳) درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، چاپ دوم، تهران: ناهید.
خالقی مطلق، جلال (۱۳۷۲)گل رنجهای کهن (برگزیده ی مقالات درباره ی شاهنامه ی فردوسی)، به کوشش علی دهباشی، تهران: مرکز
خالقی مطلق، جلال (۱۳۸۶) حماسه: پاد ایاه شناسی تطبیقی شعر بهاوانی، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
دوستخواه، جلیل (۱۳۸۰) حماسه ی ایران: یادمانی از فراسوی هزاره ها، تهران: آگاه.
رزمجو، حسین (۱۳۸۱) قلمرو ادبیات حماسی ایران، ج. دوم، سران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ساری، جلال الدین (۱۳۶۲) پیوند عشق میان شرق و غرب، تهران: وزارت فرهنگ و هنر
سرامی، قدمعلی (۱۳۷۸) از رنگ گل نارنج خار، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی۔
سرکاراتی، بهمن (۱۳۷۸) سایه های شکار شده، چاپ اول، تهران: قطره.
شریفی، احمد (۱۳۷۱) شاهنامه ی کوردی، مجلهی سروه، شماره ی ۶۹، صص۔ ۲۵۹-۲۳۹.
شریفی، احمد (۱۳۷۴) «شاهنامه ی کردی اثری مستقل یا ترجمه ای از شاهنامه ی فردوسی؟»، فصلنامه فرهنگ، شماره  ۱۶، صص۔ ۳۳۹-۲۵۹.
صفاء ذبیح الله (۱۳۶۳) حماسه سرایی در ایران، چاپ چهارم، تهران: امیر کبیر.
قره داغی، محه مه­د   (۱۳۸۹) «دستخه ته کانی شانامای کوردی له کتیبخانه که مدا »، گووتاری یه که مین کوری نیونه ته وه یی ئه ده بی کوردی، ج. 1، سنه تویژینگه ی زمان و ئه ده بی کوردی زانستگای کوردستان، لل 177 – 202.
لطفی نیا، حیدر (۱۳۸۸) حماسه های قوم کرد، تهران: سمیرا.
ریاحی، محمد امین (۱۳۹۰) «افسانه های زندگی فردوسی»، راز های شاهنامه جستارهایی در یادیود هزاره ی جهانی شاهنامه)، تهران: پازینه، صص. ۳۵- ۵۴.
کجائی حصاری، حجت (۱۳۹۰) موجودات موهوم در شاهنامه، رازهای شاهنامه (جستارهایی در یادبود هزاره ی جهانی شاهنامه)، تهران: پازینه، صص. ۳۱۷ -۲۹۱.
یاحقی، محمد جعفر (۱۳۷۵) فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، چاپ دوم، تهران: سروش و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
مبارک، وحید و توران محمدی (۱۳۸۹) «بررسی جنبه های داستانی - حماسی هفت لشکر» مجموعه مقالات نخستین همایش بین المللی ادبیات کردی ج. ۲، سنندج: مرکز پژوهش های کردستان شناسی دانشگاه کردستان، صص ۲۱۵- ۲۲۷.