بررسی تطبیقی «ذات» در ادبیات کردی یارسان با «تجلی» و «فره» در ادبیات فارسی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کردستان

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان

چکیده

جستار حاضر کوشیده است مفاهیم "فره" در اوستا و شاهنامه­ی فردوسی و " تجلی" (تجلی حق بر قلب عارف) در عرفان اسلامی را با "ذات" در "آیین یاری" بررسی و مقایسه کند. در ابتدا، برای آشنایی با آیین یاری، شناختی اجمالی از این آیین ارائه شده است. سپس با شرح و توضیح هریک از موارد مذکور و اشاره به شباهت‌ها و تفاوت‌های آن­ها، به این نتیجه می­رسد که فره و تجلی و ذات بسیار به هم شبیه بوده و هرسه سبب سروری و برتری دارندگان آن­ها بر دیگران می­‌شود. این سه اصطلاح را می­توان، با وجود تفاوت­‌هایی که دارند، گونه­‌های مختلف یکدیگر در آیین زردشتی، عرفان اسلامی و آیین یاری دانست. گفتنی است در بخش فره ارتباط آن با "کاریزما" در مباحث مربوط به علوم اجتماعی و سیاسی نیز بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Concept of “Zat,” in Yarsan Kurdish Literature with “Tajalli,” and “Khvarenah” in Persian Literature

نویسندگان [English]

  • Alinazar Nazari Tavirani 1
  • Saed Emami 2
چکیده [English]

The paper is a comparative study of the concept “Khvarenah” in Avesta and Shahnameh and “Tajalli,” in Islamic mysticism with “Zat,” in Yarsanism. The paper begins with a brief introduction into Yarsanism. Then the paper proceeds to analyze each of the above mentioned concepts and explain their similarities and differences. The results of the study show that these three concepts are closely related and any person who is imbued with any of them can enjoy superiority over others. These three concepts, despite their differences, are shown to be three variations of a single quality in Zoroastrianism, Islamic mysticism and Yarsanism respectively. In the case of “Khvarenah,” similarities to the concept of charisma in sociology and politics are demonstrable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avesta
  • shahnameh
  • Khvarenah
  • Yarsanism
  • Zat
  • mysticism
  • Tajalli Poet
  • Nizami of Ganja
  • Kurdish Imitative Poets
  • Khosrow & Shirin
  • Syllabic Meter
منابع
الهی، نورعلى (۱۳۶۶)، برهان الحتی، چ هفتم، تهران: چاپ سها.
امیریان، صمد (۱۳۸۵)، فرهنگ نامه شاهنامه، کرمانشاه: کرمانشاه، چاپ دوم.
بایندر، هانری (۱۳۷۰)، سفرنامه هانری پاینر (کردستان، بین النهرین و ایران، ترجمه کرامت الله افسر، تهران: فرهنگسرای یساولی۔
پورداود، ابراهیم (۱۳۵۶)، فرهنگ ایران باستان، تهران: دانشگاه تهران
---- (۱۳۷۷)، یشت ها، جلد دوم تفسیر و تألیف، تهران: اساطیر، چاپ اول.
--- (۱۳۸۱)، اوستا، تهران: اساطیر
پولاک، ادوارد (۱۳۶۱) سفرنامه ی پلاک (ایران و ایرانیان)، ترجمه ی کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.
پیر نظر، ناهید (۱۳۸۲)، «مقایسه ی فره ایزدی با التفات الهی در ادبیات فارسی یهود»، نشریه علوم انسانی، ایران شناسی، شماره ۵۷.
جیحون آبادی، نعمت الله (۱۳۶۳)، حق الحقایق یا یا شاهنامه ی حقیقت (شرح منظومه بزرگان اهل حق)، انضام و حاشیه بر حق الحقایق، تألیف نورعلی الهی، تهران: اساطیر.
حسینی، حسن و حسن بشیریه (۱۳۷۸)، «فرهنگ شیعی و کاریزما در انقلاب اسلامی ایران»، مجله ی مدرسه علوم انسانی، سال نوزدهم، شماره ی چهارم.
خرمشاهی، بهاء الدین (۱۳۸۴)، حافظ نامه، ج اول، چ پانزدهم، تهران: علمی فرهنگی.
دیوان گوره (۱۳۸۲)، به کوشش سید محمد حسینی، کرمانشاه: باغ نی۔
زمانی، کریم (۱۳۸۱)، شرح جامع مثنوی، دفتر اول، چاپ یازدهم، تهران:اطلاعات.
--- (۱۳۸۹)، شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر پنجم، تهران: اطلاعات
سرانجام (۲۰۰۷)، به کوشش طیب طاهری، عراق: سلیمانیة: انستیتو فرهنگی کرد: آراس۔
سلطانی، محمد على (۱۳۶۴)، حدیقه ی سلطانی، ج اول، بی نا۔
شل، لیدیف (۱۳۶۲)، خاطرات لیدی شل، ترجمه ی حسین ابوترابیان، تهران: نثرنو.
شیخ امیر (۱۳۷۹) دفتر کلام شیخ امیر، به اهتمام حسین روحتافی، به خط سید ایان خاموشی
صدری، محمود (۱۳۷۵)، «تحلیل جامعه شناسی مفهوم فره ایزدی در شاهنامه». مجله فلسفه، کلام و عرفان، شماره ۲۹
صفری، حیدر (۱۳۷۸)، واژه نامه ی دالا هو، کرمانشاه: مؤلف.
عفیفی، رحیم (۱۳۷۴)، اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته های پهلوی، تهران: توس.
علم مهرجردی، نسرین، محمدکاظم شاکر (۱۳۹۱)، «رابطهی انسان با خدا؟ تمثل، تجسد با تجلى؟»، دو فصلنامه ی انسان پژوهی دینی، سال نهم شماره ی ۲۸.
فردوسی، ابوالقاسم (۱۳۸۸)، شاهنامه بر اساس چاپ مسکو، چاپ چهارم، تهران: ققنوس.
فهیمی، رضا، حسین آقاحسینی، محمدرضا نصر اصفهانی (۱۳۹۱)، «بررسی مفهوم تجلی و انواع آن از دیدگاه این عربی»، دو فصلنامه ی ادبیات عرفانی، امسال سوم شماره ی ، دانشگاه الزهرا۔
کریم خلیل (بی تا)، دفتر کلام کریم خلیل، نسخه ی خطی۔
کزازی، میر جلال الدین (۱۳۶۸)، از گونه ای دیگر، جستارهایی در فرهنگ و ادب ایران، تهران: نشر مرکز.
----. (۱۳۸۴)، نامه باستان، ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی، ج اول، چ سوم، تهران: سمت.
کو ورجی کویاجی، جهانگیر (۱۳۷۱)، پژوهشی در شاهنامه. گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه، تهران: زنده رود.
کلام حضرت سید فرخی و یارانش (۱۳۸۴)، به اهتمام سید ایاز و حسین روحتافی، بی نا۔
گوهرین، صادق (۱۳۶۸)، شرح اصلاحات تصوف، ج سوم، تهران: زوار.
لاهیجی، شیخ محمد (۱۳۷۱)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، با مقدمه ی کیوان سمیعی، چاپ پنجم، تهران: سعدی۔
معین، محمد (۱۳۳۸)، مزدیسنا و أدب پارسی، تهران: دانشگاه تهران.
مولوی، جلال الدین (۱۳۹۲)، مثنوی معنوی، تهران: آوای ماندگار.
نظری جلالوند، علی (۱۳۸۰)، نقدی بر کتاب «سیری کوتاه در مرام اهل حق»، کرمانشاه: طاق بستان.
--- (۱۳۸۴) نگاهی گذرا به آیین یاری، بی نا۔
--- (۱۳۹۲)، نگاهی صرفا تاریخی به پیدایش دین یاری (اهل حق) ، بی نا۔
وبر، ماکس (۱۳۸۴)، دین، قارت، جامعه، ترجمه احمد تدین، جاپ دوم، تهران: هرمس.
هجویری، علی بن عثمان جلایی (۱۳۷۸)، کشف المحجوب، تصحیح و. زکوفسکی، با مقدمه ی قاسم انصاری، چاپ ششم، تهران: طهوری.