مەولەوی و نالی وەکوو هێمای دوو شێوازی جیاواز: هەڵسەنگاندنێکی ئەدەبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دبیر ادبیات فارسی، آموزش و پرورش، مریوان، ایران

10.34785/J013.2020.781

چکیده

هەڵسەنگاندنیی ئەدەبیی نێوان دوو ڕەوت یان دوو نەریتی شیعری یان دوو شاعیری خاوەن شێواز، بەستێنەیەکە بۆ ناسین و ناساندنی مۆتیفە جیاواز و هاوچەشنەکانیان. لەم وتارەدا دوو ڕێبازی شیعری کوردی خراونەتە بەر باس و شەن­وکەوکردن. لە سووچە ڕوانینێکەوە لە سەر وێنای دووبارەبوونەوەی مۆرکە ئەدەبییەکانی شیعری گۆران، زمانحاڵی درێژهەناسەیی پرۆسەی مێژوویی ئەم ڕەوتە، داکۆکی کراوە. لە لایەکی دیکەشەوە، قابیلیەتەکانی قوتابخانەی شیعری کلاسیکی کرمانجیی ناوەڕاست کە لە سەردەمێکی تایبەتدا، بە تەنیا (بڕوا بە خۆتەوەری) و بە بێ­گەنجینەی دەوڵەمەندی ئەدەبیی پێش خۆی، بەڵکوو لە ناو فەرهەنگێکی هەژار و زمانێکی دیالێکتدا، سەری هەڵداوە و درەوشاوەتەوە؛ نرخێندراوە. مەولەوی تاوەگۆزی و نالی شارەزووری، بە دوو هەناسە و کیانی ئەدەبیی و کاریگەریی جیاوازەوە، هەر یەک بە چەشنێک، هێمای ئەم دوو ڕەوتە ئەدەبییە هەژمار دەکرێن. لەم پێناوەدا هەوڵدراوە لەسەر جیاوازیی ئەدەبی و کاریگەرییەکانی ئەم دوو شاعیرە لە سەر شاعیرانی سەردەم و پاش سەردەم بکۆڵدرێتەوە و خاڵی پێگەیشتنی ئەم جیاوازییەش لە ڕیفۆرم و هەوڵە نوێخوازییەکانی عەبدۆڵڵا گۆران­دا نیشان بدرێت. ئەم شاعێرە نوێخوازە لە پێکهاتەی فۆرم، کێش، مووسیقای شیعری عەرووزی و شێوەی دەربڕینی قوتابخانەی ئەدەبیی نالی لادەدات و بە دیاردەیەکی دەرەکی دەزانێت و دەگەڕێتەوە بۆ فۆرم، کێشی بڕگەیی و ڕوونبێژی و ڕەوانبێژیی مەولەوی و سەرجەم نەریتی ئەدەبیی گۆران و دەبێتە هۆی وەرچەرخانی نوێ­کردنەوەی شیعری کلاسیکی کوردیی ناوەندی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mawlawi and Nali as Symbols of Two Different Styles: A Literary Analysis

نویسنده [English]

  • Adel Mohammadpour
Teacher of Persian Literature, Mariwan, Iran
چکیده [English]

Literary comparison of two movements, literary traditions or prominent poets, is a ground for recognizing their distinctive or unified themes. Accordingly, in this article, the historical trends of two literary movements of Kurdish poetry have been explored and analyzed. On the one hand, the examples of the repetitive literary features of Goran's classical poetry have been emphasized along with its historical and diachronic development. On the other hand, the capabilities of the classical central Kurdish poetry have been addressed which grew and flourished in the vernacular language and oral culture in a specific period of time, by itself and without any previous literary experience. Mawlawi and Nali, each with their own distinguished literary styles, are considered to be the symbols of both the content and the form of these two literary movements. Comparing their styles, therefore, the present study attempts to show the differences between these two poets’ literary styles and influence on their contemporaries and future poets and also to represent the impact of this difference on Abdullah Goran's reforming literary style and his modernist efforts. This modernist poet abandoned the structure, form, meter, and music of prosaic poetry and the style of expression and literary tradition of Nali, since he considered it as a borrowed phenomenon in Kurdish poetry, and returned to Mawlawi’s form, syllabic meter, eloquence and rhetoric the and the literary tradition of Goran in general, and therefore, brought about the modernization of calssical Sorani Kurdish poetry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nali
  • Mawlawi
  • Stylistics
  • Kurdish Poetry
  • Goran's Return
منابع
کوردی:
خدر، عەبدۆڵڵا مەولوود. (2007).  لێکۆڵینەوەیەک لە شیعرە ئایینی و سۆفیگەری و فەلسەفییەکانی نالی. هەولێر: ئاراس.
خەزنەدار، مارف. (2003). مێژووی ئەدەبی کوردی. بەرگی سێیەم. هەولێر: ئاراس.
سەجادی، بەختیار. (١٣٩٥).«شێوازناسیی وێژەی گۆران: تایبەتمەندییە سەرەکییەکان». پژوهشنامە ادبیات کردی، سال (دوم)، ش (٢).
سەجادی، بەختیار و مه‌زهه‌ر ئیبراهیمی. (١٣٩٧). زمان و وێژەی کوردی. سقز: نشر گوتار.
سەجادی، عەلائەدین. (١٩٧١). مێژووی ئەدەبی کوردی. بەغداد: چاپخانەی مەعاریف.
عوسمان، ڕەئوف. (1391). «کاریگەرێتی دەقەکانی قورئان لە هۆنراوەکانی نالیدا». وەرزنامەی زرێبار. خولی دووهەم/ ساڵی (شانزدەهەم). ژ (79-80). صص ١٣٨-١٤٨.
قادر موحەمەد، ئەنوەر. (٢٠٠٣). مەولەوی، شاعیری لیریکای گەورەی کورد. نامەی دۆکتۆرا.
قادر، حەمە حەمە ئەمین. (1978). کاروانی شیعری نوێی کوردی. ب یەکەم. بەغداد: چاپخانەی کۆڕی زانیاری کورد.
گۆران، عەبدۆڵڵا. (1971). بەهەشت و یادگار.سلێمانی: چاپخانەی کامەرانی.
محەمەدپوور، عادڵ. (١٣٩0). «شیعری هاوچەرخی کوردی هەورامی لە ئاخێزگەوە تا ئێستا». وەرزنامەی زرێبار.خولی دووهەم/ ساڵی (پازدەهەم). ژ (76-75). ل ٦١-٨٠.
مودەڕێس، عەبدولکەریم و مەلاکەریم،فاتح. (136٣). دیوانی شیعری نالی. ارومیە: مرکز نشر و ئەدەبیات کوردی.
مودەڕێس، عەبدولکەریم و فاتح، مەلاکەریم. (2015). دیوانی سالم. سلێمانی: بنکەی ژین.
مودەڕێس، مەلا عەبدولکە‌ریم. (13٨٤). دیوانی مەولەوی. سنە: پەخشکاریی کوردستان.
یەعقووبی، عەبدولخالق. (1391). «زەقکردنەوەی زمانیی لە زمانی شیعری نالیدا». وەرزنامەی زرێبار. خولی دووهەم/ ساڵی (شانزدەهەم). ژ (79-80). صص ٣٠-٤٠.
 
فارسی:
پولیتسر، ژرژ. (1358). اصول مقدماتی فلسفە. جهانگیر افکاری. تهران: نشر سازمان کتابهای جیبی.
حقوقی، محمد. (1371). شعر نو از آغاز تا بە امروز. تهران: نشر روایت.
شفیعی­کدکنی محمدرضا. (1391). رستاخیز کلمات، درس گفتارهایی در باره‌ نظریه‌ ادبی صورتگرایان روس. تهران: نشر سخن.
شمیسا، سیروس. (1374). انواع ادبی. تهران: انتشاراتی فردوس.
شمیسا، سیروس. (١٣٧٢). کلیات سبک­شناسی. تهران: انتشاراتی فردوس.
غیاثی، محمد تقی. (1369). درآمدی بر سبک­شناسی ساختاری. تهران: نشر شعلە اندیشە.
محمدپور، عادل. (1392). طرح، جریان­شناسی شعر کردی هورامی از ابتدا تا کنون. تهران: نشر احسان.