نەتەوەخوازی و کێشی شیعری کوردی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مرکز علمی- کاربردی بهزیستی کردستان، سنندج، ایران

10.34785/J013.2020.747

چکیده

پیشان­دانی کاریگەریی رووداوە سیاسییەکان لەسەر گۆڕانی کێش، روانگەیەکی نوێیە کە لەم وتارەدا باسی لێدەکرێ. لەم توێژینەوەیەدا لە بیرورای حەسەنپوور و وەلی لەسەر مێژووی نەتەوەخوازیی کوردی و پەیوەندیی دەقی ئەدەبی بە رووداوە سیاسییەکانەوە و هەروەها جۆرەکانی کێش لە زمانەکانی دنیادا کەڵک وەرگیراوە. جۆرەکانی کێش لە زمانی کوردیدا عەرووزی و بڕگەیین کە لە عەرووزییەوە بو بڕگەیی گۆڕاوە. سەرنجی ئەم لێکۆڵینەوەیە لە سەر زاری کرمانجیی ناوەڕاست لە کوردستانی رۆژهەڵات و باشوور لە سەردەمی نالی تا کۆتایی دەیەی ١٩٨٠دایە. لەم وتارەدا گۆڕانکاریی کێشی شیعری کلاسیکی کوردی، لە زاڵ­بوونی کێشی عەرووزی بە سەر زاراوەی کرمانجیی ناوەراست تا زاڵ­بوونی کێشی بڕگەیی- وەکوو هێمایەک لە گۆڕانکاریی پێناسەی کورد و بەهێزتر بوونی نەتەوەخوازیی کوردی- تاووتوێ­کراوە. یەکێک لە هۆکارەکانی گۆڕانی کێشی شیعر، بە بڕوای توێژەر، بزووتنەوەی نەتەوەخوازانەیە. بەم بۆنەشەوە بەرهەمی هەندێک لە شاعیرە بەناوبەنگەکانی کورد - لە کوردستانی رۆژهەڵات و باشووردا- بە شێوەی مێژوویی -بەڵگەیی تاووتوێ‌کراوە و سێ قۆناغی عەرووزی، بڕگەیی- عەرووزی و بڕگەیی دیاری‌کراوە. وەک دەردەکەێ، گۆڕانی کێشی شیعری کرمانجیی ناوەڕاست لە عەرووزییەوە بۆ بڕگەیی هاوکاتە لەگەڵ سەرهەڵدان و پەرەسەندنی بزووتنەوەی نەتەوەخوازانە کورد لە شەڕی دووەمی جیهانیدا.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Nationalism and Prosody in Kurdish Poetry

نویسنده [English]

  • Ehsan Mardookh Rohani
Behzisti Applied Science Center, Sanandaj, Iran
چکیده [English]

Addressing the impact of political events on changes in metrical feet is a new approach applied in this paper. Hasanpour and Vali’s viewpoints on the history of Kurdish nationalism, the relationship between literary texts and political events, and different types of meter in different languages in the world are used in this research. Prosody in Kurdish poetry includes two types of prosodic and syllabic changing from the former to the latter. This study deals with the Middle Kurmanji dialect in the Iranian and Iraqi Kurdistan from Nali’s period to the late 1980s. The change of poetic meter from the dominance of prosodic meter to the dominance of syllabic meter in Middle Kurmanji has been regarded as a symptom of changes in Kurdish identity and nationalism. In the author's view, one of the reasons for the changes in meter in Kurdish poetry is the nationalist movement. Therefore, the works of some famous Kurdish poets in the Iranian and Iraqi Kurdistan are analyzed based on a historical-documentary method and three stages are identified: prosodic, prosodic-syllabic, and syllabic. Changes in the meter in Middle Kurmanji poetry from prosodic to syllabic are simultaneous with the emergence and development of nationalist movements in the Iranian and Iraqi Kurdistan in World War II.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nationalism
  • Free Verse
  • Classic Poetry
  • Meter
  • Prosodic Poetry
  • Syllabic Poetry
منابع
فارسی:
پرهیزی، عبدالخالق (1396). وزن شعر کردی و تطبیق آن با وزن شعر فارسی. تهران: انتشارات فردوس، چاپ دوم.
شمیسا، سیروس (1381). آشنایی با عروض و قافیه. تهران: انتشارات فردوس، چاپ هجدهم.
شیرازی، هاشم (1380). کتاب خاطرات (از فعالان سیاسی کردستان). به کوشش هاشم سلیمی. تهران: انتشارات گلبان، چاپ دوم.
 ضیامجیدی، لیلا و محسن امینی (1389). «وزن اشعار فولکلور در کردی کلهری»، دانشگاه کردستان، مجموعه­ی مقالات نخستین همایش بین­المللی ادبیات کردی ( بخش فارسی و لاتین)، 25.
محمدی، غلامحسین (1389). «وزن شعر کردی و سازگاری آن با نظم هجایی»، دانشگاه کردستان،
مجموعه­ی مقالات نخستین همایش بین­المللی ادبیات کردی ( بخش فارسی و لاتین)،
20.
وحیدیان کامیار، تقی (1397). وزن و قافیه شعر فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ولی، عباس و دیگران (1398). ناسیونالیسم و مسأله­ی خاستگاه‌ها: گفتارهایی در خاستگاه ناسیونالیسم کرد، ترجمه­ی مراد روحی. تهران: نشر چشمه.
 
کوردی:
ئێلخانی‌زاده، سواره (٢٠١٤). شەنگەسوار. ئاماده کردن و پێداچوونەوە سەلاحەدین ئاشتی. تاران: دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی غەزەلنووس، چاپی دووەم.
ئیمامی زەنبیلی، سەی کامیل (١٣٩٢). شاری دڵ دیوانی ئاوات. ئامادەکردنی سەید جەعفەر ئیمام زەنبیلی. تاران: نەشری ئانا.
بالخی، سەید محەممەد (مەحوی) (١٣٨١). دیوانی شیعر. لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی مەلا عەبدولکەریمی مودەڕڕێس و فاتیح عەبدولکەریم. سنە: نەشری کوردستان.
بێکەس، شێرکۆ (٢٠٠٦). دیوانی شیعر کۆی بەرهەمەکان. هەولێر: چاپی کوردستان.
پەشێو، عەبدوڵڵا (٢٠١٤). هەسپم هەورە و ڕکێفم چیا شیعری ١٩٨٠-٢٠٠٥. هەولێر: چاپخانەی ڕۆژهەڵات، چاپی چوارەم.
پەشێو، عەبدوڵڵا (٢٠١٤). پشت لە نەوا و ڕوو لە کڕێوە شیعری ١٩٦٥- ٢٠٠٥. هەولێر: چاپخانەی ڕۆژهەڵات، چاپی چوارەم.
خەزنەدار، مارف (٢٠٠٣). مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی سێهەم نیوەی یەکەمی سەدەی نۆزدەهەم (١٨٠١-١٨٥٠). هەولێر: دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس.
شەرەفکەندی، عەبدولڕەحمان (هەژار) (٢٠٠١). بۆ کوردستان. هەولێر: دەزگای چاپ و بڵاو کردنەوەی ئاراس.
--- (٢٠٠٧). چێشتی مجێور، سنە: ناوەندی چاپ و بڵاوکردنەوەی مهرگان، چاپی دووەم.
شەیخولئیسلامی، فاتح (٢٠١١). وت­ووێژ، شیعر و پەخشانی سواره ئێلخانی‌زاده، لێکدانەوە و شی‌کردنەوەی بەرهەمەکانی سوارەی ئێلخانی‌زاده. کۆکردنەوە و ئامادەکردنی موحەممەد بەهرەوەر. هەولێر: چاپخانەی حاجی هاشم.
شەیخولئیسلامی، مەحەممەد ئەمین (هێمن) (١٣٩٦). سەرجەمی شیعر و پەخشان. سنە: نەشری کوردستان.
شاوەیسی میکاییلی، مەلا خدر (نالی) (١٣٨٧). دیوانی شیعر. لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی مەلا عەبدولکەریمی مودەڕڕێس و فاتیح عەبدولکەریم. سنە: نەشری کوردستان.
کۆیی، حاجی قادر (١٣٩٠). دیوانی شیعر. لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی سەردار حەمید میران و کەریم مستەفا شارەزا. سنە: نەشری کوردستان.
گۆران، عەبدوڵڵا (١٣٩٣). سەرجەم شیعرەکانی عەبدوڵڵا گۆران بەرگی یەکەم. کۆکردنەوە و پێشەکی موحەممەدی مەلا کەریم. تاران: بڵاوکراوەی پاییز.
گەردی، عەزیز (١٣٨٣). ڕابەری کێشی شیعری کلاسیکی کوردی، پیرانشار: پەخشانگای سامرەند.
 گەردی، عەزیز (٢٠١٤). کێشناسی کوردی، چاپی یەکەم، هەولێر: پەخشانگای نارین.
لوقمانی، ڕەحیم (١٣٨٩). «عەرووز و کێشی شێعری کوردی». کۆمەڵە وتاری یەکەمین کۆڕی نێونەتەوەیی ئەدەبی کوردی (بەشی کوردی)، زانستگای کوردستان، ٢٠.
موهتەدی، سەلاحەددین (٢٠١١). دە ساڵ دوای کاک سواره، لێکدانەوە و شی‌کردنەوەی بەرهەمەکانی سوارەی ئێلخانی‌زاده، کۆ کردنەوە و ئاماده کردنی موحەممەد بەهرەوەر، چاپی یەکەم، هەولێر: چاپخانەی حاجی‌هاشم.
مەلەکشا، جەلال (١٣٨٩). زڕەی زنجیری وشە دیلەکان. سنە: پەخشانگای هە‌ژار، چاپی دووەم.
هەڵمەت، لەتیف (٢٠١٤). دیوانی شیعر. تاران: ناوەندی بڵاوکردنەوە غەزەلنووس.
نووری فارس حەمە خان (٢٠٠٤). عەرووزی کوردی، هەولێر: دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس.