کارکرد بن مایه های مشترک اسطوره ای در یک روایت عامّۀ کُردی و پاره‌روایتی از رمان کلیدر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

10.34785/J013.2021.875

چکیده

اسطوره­ها بیانگر آمال، هراس و آرزوهای بشری­اند. متن­های ادبی و عامّه در ژرف­ساخت اندیشگی خود از بن­مایه­ها و مفاهیم اسطوره­ای گریزی ندارند. اسطوره­ها با کارکرد روایی خود، بن­مایه­ها و تصاویر کهن­الگویی آدمی را در بافت­های گونه­گون روایت­های کلاسیک و عامّه آشکار می­کنند. پاره­روایت دیدار و وصال مارال و گل­محمد که این بررسی  به آن می­پردازد، یکی از اساسی­ترین بخش­های رمان کلیدر است. روایت عامّه و کردیِ «محمودخان بالک و خاتون پریزاد» نیز از جمله روایت­های برجسته و مشهور در فرهنگ عامّۀ کردی است. مسألۀ­ این پژوهش کارکرد بن­مایه­های مشترک اسطوره­ای است که پاره­روایت و روایت عامّۀ پیش­گفته را ساختار­بندی می­کنند. نوشتار حاضر بر اساس رهیافت اسطوره­شناسی به متن­های یادشده می­نگرد و با روشی­ توصیفی و تحلیلی­، با هدف تبیین پیوندهای اسطوره­ای و اندیشگی در دو روایت یادشده به واکاوی بن­مایه­های اسطوره­ای این دو روایت خواهد پرداخت. هر دو روایت بر بنیان عناصر روایی چون زن، آب، چشمه، گیاه، ماه و حیوان حرکت داستانی و روایی خود را پیش می­برند. این عناصر، بن­مایه­های کهن­الگویی چون زندگی، تسلسل حیات، سحر و جادو، هراسناکی کهن­الگوی آنیما و مهار سایه را در هر دو روایت نمایان می­کنند و آن­ها را رنگ اسطوره­ای می­بخشند. بر اساس بن­مایه­های مشترک اسطوره­ای  که بافت زبانی و ساختار روایی این دو روایت را نظام­بندی می­کنند؛ می­توان بدین نتیجه رسید که رمان کلیدر سوای سویه‌های دیگر بینامتنی، از فرهنگ عامّۀ کردی و بن­مایه­های اسطوره­ای و کهن­ الگویی آن نیز تأثیر پذیرفته است و بر این اساس نویسندۀ کلیدر زیستی دوباره را در افق اندیشگی مردم و فرهنگ کردی تجربه کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Function of Common Mythological Motifs in a Kurdish Folk Narrative and an Excerpt from Klidar

نویسنده [English]

  • Hadi Dehghani Yazdeli
Assistant Professor of Department of Persian Language and Literature, Farhangian University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Myths express human aspirations and fears. Literary and folk texts in the depth of their thinking do not shy away from mythical themes. Myths, through their narrative function, reveal the themes of human archetype in the various contexts narratives. The narrative of the meeting and marriage of Maral and Golmohammad that this study deals with is one of the most basic parts of Kalidar. The folkloric and Kurdish narration of "Mahmoud Khan Balek and Khatun Parizad" is also one of the prominent and famous narrations in Kurdish folk culture. The problem of this research is the function of the common themes of myths that structure the above-mentioned folk narrative and excerpt. The present article looks at the mentioned texts based on the mythological approach and with a descriptive and analytical method, with the aim of explaining the mythological and thoughtful connections in the two mentioned narratives. Both narrations advance their narrative movement based on elements such as woman, water, spring, plant, moon and animal. These narrative elements demonstrate the archetypal themes such as life, life cycle, magic, horror of anime archetype and shadow control in both narratives. Based on common mythological and archetypal principles that systematize the two linguistic context and narrative structure. It is argued that the novel Kalidar, in addition to other aspects of intertextuality, is also influenced by Kurdish folk culture and its mythological and archetypal themes. The author of Kalidar has experienced again living in the horizons of Kurdish people thinking and their culture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Myth
  • Kurdish
  • Klidar
  • Folk Narrative
  • Archetype

مراجع

منابع
 الیاده، میرچا. (1381). اسطوره، رویا، راز. ترجمۀ رویا منجم، تهران: علم .
 ــــ (1392). آیین­ها و نمادهای تشرف. ترجمۀ مانی صالحی­علامه، تهران: نیلوفر.
 امامی، نصرالله. (1393 ). مبانی و روش­های نقد ادبی. تهران: جامی، چاپ پنجم.
 امینی، عالیه. (1390). «قابلیت­های تصویری نمادها در هنر دینی». کتاب ماه هنر، اردیبهشت، شمارۀ 152، صص 88ـ82 .
باباخانی، مصطفی. (1389). «اسطوره در شناخت ادبیات». نقد ادبی، سال سوم، شمارۀ 11 و 12، پاییز و زمستان، صص 32-7.
 پاینده، حسین. (1390). گفتمان نقد. تهران: نیلوفر، چاپ دوم.
جانسون، رابرت الکس. (1393). سایه­ات را مالک شو. ترجمۀ سیمین موحد، تهران: بنیاد فرهنگ زندگی، چاپ چهارم.
خاتمی، احمد و عبدالرسول شاکری. (1393). «خوانشی کهن­الگویی از توصیف مارال در رمان کلیدر». مجلۀ تاریخ ادبیات، شمارۀ 3 (74)، صص 76-61.
 دولت­آبادی، محمود. (1399). کلیدر. (ده جلد در پنج مجلد)، تهران: فرهنگ معاصر، چاپ دهم.
 ـــ (1393). «گفتگو با خالق کلیدر به مناسبت تولدش». ( https://www.bartarinha.ir/fa/news/101340/).
رضایتی­ کیشه­خاله، محرم و همکاران. (1393). «اسطورۀ مرگ و باززایی در سووشون و کلیدر». ادب پژوهی، شمارۀ 8 (27)، صص 40-9.
رضی، هاشم. (1381). جشن‌های آب، نوروز، سوابق تاریخی تا امروز، جشن‌های تیرگان و آب‌پاشان، آبریزگان. تهران: بهجت.
ریکور، پل. (1386). زندگی در دنیای متن، شش گفت­و­گو، یک بحث. ترجمۀ بابک احمدی، تهران: مرکز، چاپ پنجم.
 ستاری، جلال. (1381). اسطوره و رمز در اندیشۀ میرچا الیاده (گزیده و ترجمه). تهران: مرکز.
 ــ (1385). اسطوره و فرهنگ. تهران: نشر مرکز.
 ــ (1386). مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. تهران: مرکز، چاپ سوم.
 سرکاراتی، بهمن. (1350).  «جا­به­جایی اساطیر شاهنامه». در سخنرانی­های دومین دورۀ جلسات سخنرانی و بحث دربارۀ شاهنامه فردوسی. تهران: سازمان انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. صص 99-89.
 شهرستانی، محمد بن ‌عبدالکریم (1998). الملل و‌النحل. بیروت.
 فرامرزی­کفاش، ریحانه و همکاران. (1397). «تحلیل و تفسیر اسطورۀ قهرمانان در کلیدر دولت­آبادی بر اساس نظریۀ جوزف کمپل». فصلنامۀ تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی، دورۀ 10، شمارۀ 37، پاییز، صص 93-65.
فرجی، رضا. (1396). اسطوره­شناسی کُردی. سنندج: شوان.
 فروهر، نصرت‌الله. (1387). سرچشمه­های عرفان. تهران: افکار.
 فروید، زیگموند. (بی­تا). تعبیر خواب و بیماری­های روانی. ترجمۀ ایرج پورباقر، تهران: آسیا، چاپ دوم.
 فریزر، جیمز جورج. (1388). شاخۀ زرین، پژوهشی در جادو و دین. ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: آگاه، چاپ ششم.
 فورد، دبی. (1399). نیمۀ تاریک وجود. ترجمۀ فرناز فرود، تهران: کلک آزادگان، چاپ بیست و هشتم.
 قاضی، محمد. (1399). خاطرات یک مترجم. تهران: کارنامه، چاپ ششم.
 کمپل، جوزف. (1383). اساطیر مشرق زمین. ترجمۀ علی ­اصغر بهرامی، تهران: جوانۀ رشد.
 ــ (1389). قدرت اسطوره. ترجمۀ عباس مخبر، تهران: مرکز، چاپ ششم.
 کولیج، فردریک ال. (1393). تعبیر رویا. ترجمۀ علی فیروزآبادی و معصومه عمرانی­سیگارودی، تهران: قطره.
 کوئیلو، پائولو. (1394). اعترافات یک سالک. ترجمۀ دل­آرا  قهرمان، تهران: گلشن سبز، چاپ هفتم.
گلستانی­بخت، طاهره و همکاران. (1398). «نگاهی به شخصیت­های رمان کلیدر دولت­آبادی بر اساس مفاهیم احساس کهتری، جبران و برتری­جویی در نظزیۀ آدلر». دو فصلنامۀ ادبیات و پژوهش­های میان­رشته­ای، سال اول، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان، 229-207.
 گیرو، پی­یر. (1380). نشانه­شناسی. ترجمۀ محمد نبوی، تهران: آگاه، چاپ سوم.
 مزلو، آبراهام اچ. (1394). زندگی در این جا و اکنون. ترجمۀ مهین میلانی، تهران: فراروان، چاپ پنجم.
مورتی، کریشنا. (1393). نگاه در سکوت. ترجمۀ محمدجعفر مصفا، تهران: قطره. چاپ پنجم.
 مورنو، آنتونیو. (1388). یونگ ، خدایان و انسان مدرن. ترجمۀ داریوش مهرجویی، تهران: مرکز، چاپ پنجم.
 وایتهد، آلفرد نورث. (1395). تحول دین. ترجمۀ امیر رضایی، تهران: انتشارات آشیان.
هاکسلی، آلدوکس و دیگران. (1388). درآمدی بر انسان­شناسی هنر و ادبیات. گزیده و ترجمۀ محمد رضا پورجعفری، تهران: ثالث.
 یونگ، کارل گستاو. (1387). روان­شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمۀ محمدعلی امیری، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ پنجم.  
 ــ (1388). تحلیل رؤیا، گفتارهایی در تعبیر و تفسیر رؤیا. ترجمۀ رضا رضایی، تهران: افکار، چاپ چهارم.
 ــ (1392). روح و زندگی. ترجمۀ لطیف صدقیانی، تهران: جامی، چاپ دوم.
Cuddon, J. A. (1998). Dictionary of Literary Terms and Literary Theory. London: Penguin Books, 4th ed.
 Guerin, W. L. (2005). A hand book of critical approaches to literature. New York: Oxford University Press, 5th Ed.
Bressler, C. E. (2012). Literary criticism, An introduction to theory and practice. Pearson: NewYork, 5th ed.
Hamilton, E. (2011). Mythology, Timeless Tales of Gods and Heroes. New York: Grand Central Publishing.
 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 24 مرداد 1400
  • تاریخ بازنگری: 15 شهریور 1400
  • تاریخ پذیرش: 01 مهر 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار