تحلیل زبان عرفانی در دیوان محوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.34785/J09.2022.005

چکیده

شعر عرفانی از طریق زبانی ویژه و ساختاری استوار در صورت و معنا پدید می‌آید و دقت در آن، میزان موفقیت شاعر را در دسترسیِ خلاقانه به ساحت آن تعیین می‌کند. محوی شاعر بلند آوازة کُرد در سروده‌های خویش از مضامینِ عرفانی بهره می‌برد، تا صور خیال شاعرانة خود را بیافریند و یافته‌های معنوی خویش را به گونه‌ای هنری ارائه ‌دهد. هدف اصلی پژوهش حاضر، تحلیلِ اشعار محوی از منظر خلق مفاهیم عرفانی، توسع مفاهیم صوفیانه برای مضمون‌آفرینی از طریق زبان عرفانی و میزان خلاقیت شاعر در ورود به عرصة زیبایی‌شناسیِ شعر صوفیانه است. پژوهش حاضر به روش تحلیلی و با توجه به برخی مبانیِ نقد و نظریه به ارزیابیِ فرم و محتوای تعدادی از برجسته‌ترین تصاویر شعری در اشعار عرفانیِ محوی پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد شاعر در بیان معانی و مفاهیمِ اشعار خویش با تأکید بر نمادپردازی، درک کاملی از مضامین عارفانه و قلمرو شعر صوفیانه دارد و با استفاده از آموزه‌های خویش، تصویرهای بدیعی در اشعار عرفانی خود آفریده است؛ اما به سبب ناتوانی در کاربرد قابلیت‌های زبانِ عرفان و عدم ورود به این عرصه قادر به خلقِ نمادهای ویژة خویش نیست و رمزوارگیِ کلماتِ او اغلب در حوزة استعاره می‌ماند؛ اما در عرصة شکل و فرم، نوآوری‌ها و خلاقیت‌هایی در غزلیات کُردی دارد که قابل توجه می‌نماید. در این پژوهش رابطة زبان و اندیشة وی در این زمینه بر‌رسی می‌شود. در کلیتِ دیوان محوی، وجوه زبانی و معنویِ دریافت‌های عارفانة وی کمتر به فضای بی‌کرانِ نمادآفرینی برای خلقِ تجارب عرفانی می‌پیوندد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Mystical Language in Mahvi's Poetry

نویسنده [English]

  • Taher Lavzheh
Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Payam-e-Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Mystical poems emerge through a special language and a stable structure in form and meaning and accuracy in that determines the success of poets in their creative access to its field. Mahvi, a famous Kurdish poet, used mystical themes in his poems to create his own poetic imagination and to present his spiritual findings. The main purpose of the present study is to analyze obliterated poems from the perspective of creating mystical concepts, developing Sufi concepts for thematic creation through mystical language, and the extent of the poet's creativity in entering the field of Sufi poetic aesthetics. The article evaluates the form and content of some of the most prominent poetic images in mystical poems in an analytical manner. The results show that the poet had a correct understanding of mystical themes and knowledge of the realm of Sufi poetry in expressing the meanings and concepts of his poems and emphasizing symbolism and using his teachings, he creates relatively original images in his mystical poems But due to the inability to use the capabilities of the language of mysticism and not entering this field, it is not able to create its own symbols; the mystery of his words often remains in the realm of metaphor. Although we find some new meanings in his Kurdish poems in the whole of his divan, the linguistic and spiritual aspects of his mystical perceptions are less connected to the infinite space of symbolism for the creation of mystical experiences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mystical Poetry
  • Mahvi’s Book of Poetry
  • Mystical Language
  • Metaphor and Symbol
  • Form and Content
قرآن کریم؛ ترجمة استاد محمدمهدی فولادوند.
آقاحسینی، حسین و اشرف خسروی. (1388). «نمادشناسی داستان مرد درویشی که کوزه‌ای آب برای خلیفه برد»، فصلنامة ادب‌پژوهی، ش 9، 7 ـ 28.
الیاده، میرچا. (1391). اسطوره و واقعیت، ترجمة مانی صالحی علامه، تهران: کتاب پارسه.
بالخی، موحەممەد (مەحوی) (1387). دیوانی مه‌حوی، لێکداونه‌وه و لێکۆ­ڵینه‌وه‌ی مەلا عەبدولکەریم مودەڕڕیس و موحەممەد مەلا کەریم، چاپی سێهەم، سنە: کوردستان.
پارسا، سید احمد. (1401). «تحلیل بلاغی چیستان در ادب عامه»، دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه، سال 10، شماره 43، 161 ـ 182.
جباری، نجم‌الدین و سودابه اسدی. (1398). «رویکرد عارفان مکتب عرفانی زاگرس به عشق انسانی»، پژوهشنامة ادبیات کردی، دوره 5، ش 7، 119 ـ 133.
حائری، محمدحسن. (1379). راه گنج، تهران: مؤسسة انتشارات مدینه.
حافظ، شمس‌الدین محمد. (1375). دیوان حافظ، مصحح علامه قزوینی و قاسم غنی، تهران: افکار.
ذوالریاستین، محمد. (1379). فرهنگ واژه‌های ایهامی در اشعار حافظ، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
راستگو، محمد. (1383). عرفان در غزل فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
زمردی، حمیرا. (1385). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامه فردوسی، خمسة نظامی و منطق‌الطیر، چاپ دوم، تهران: زوار.
زینی‌وند، تورج و فرشته حیدری. (1395). «تحلیل نمادین افسانة ملک‌جمشید»، فصلنامة فرهنگ و ادبیات عامه، سال 4، شمارة 8، 91 ـ 115.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1371). شاعر آینه‌ها (بررسی سبک هندی و شعر بیدل)، چاپ سوم، تهران: آگاه.
ــــــــــــــــــــــــ . (1394). در هرگز و همیشة انسان (از میراث عرفانی خواجه عبدالله انصاری)، چ 1، تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــــــ . (1395). آن سوی حرف و صوت؛ گزیدة اسرارالتوحید، چاپ چهارم، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس. (1386). بیان، چاپ دوم از ویرایش سوم، تهران: میترا.
صرفی، محمدرضا. (1386). «نماد پرندگان در مثنوی»، فصلنامة پژوهش‌های ادبی، سال 5، شمارة 18، 53 ـ 76.
عامری، زهرا و مهین پناهی. (1394). «بازتاب نماد آینه در اسطوره و عرفان با تکیه بر بندهشن و مرصاد العباد»، دوفصلنامة ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا(س)، سال 7، شمارة 13، 143 ـ 174.
عطار، محمد بن ابراهیم. (1393). منطق­الطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات از محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ چهاردهم، تهران: سخن.
علامی، ذوالفقار و نسرین شکیبی‌ممتاز. (1393). «نشان‌وارگی درفش‌های شاهان و پهلوانان در شاهنامه»، دو فصلنامة زبان و ادبیات فارسی، سال 22، شماره 77، 155 ـ 186.
فتوحی، محمود. (1385). بلاغت تصویر، تهران: سخن.
ــــــــــــــ . (1391). سبک‌شناسی؛ نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران: سخن.
فولادی، علیرضا. (1389). زبان عرفان، چاپ سوم (ویرایش جدید)، تهران: سخن.
قبادی، حسینعلی و محمد خسروی‌شکیب. (1389). آیین آینه؛ سیر تحول نمادپردازی در فرهنگ ایرانی و ادبیات فارسی، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
کاکایی، قاسم. (1381). وحدت وجود، تهران: هرمس.
گلی‌زاده، پروین و نسرین گبانچی. (1392). «روانکاوی شخصیت‌ها و نمادهای عرفانی در داستان رومیان و چینیان مثنوی معنوی»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 9، شمارة 31، 257 ـ 280.
لاوژه، طاهر. (1400). «کارکرد نماد در حکایت­های حدیقه، داستان­های مثنوی و قصه­های پریان»، فصلنامة متن­پژوهی ادبی، 25 (89)، 217 ـ 241.
محمدی تلوار، محمد. (1391). «بررسی اندیشه‌های عرفانی محوی و جنبه‌های تأثیرپذیری آن از عطار نیشابوری»، پایان‌‌نامة کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کردستان.
محمودی، مریم (1389). «بررسی و تحلیل نماد دریا در آثار عطار»، پژوهشنامة زبان و ادبیات فارسی، سال دوم، شماره 8،، 173 ـ 193.
مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد. (1378). کلیات شمس (دیوان کبیر)، چاپ چهارم، جزو اول و پنجم، تهران: امیرکبیر.
نویا، پل. (1373). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمة اسماعیل سعادت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
نیکوبخت، ناصر و همکاران. (1398). «بررسی رویکردهای تأویلی به نمادهای مثنوی در منابع مثنوی‌پژوهی معاصر»، مطالعات عرفانی، شمارة 30، 309 ـ 334.
یوسفی، محمدرضا و صدیقه رسولیان آرانی. (1392). «نماد از دیدگاه ابهام (تحلیل عناصر بلاغی نمادگونه در شعر معاصر فارسی)»، فنون ادبی، سال 5، شماره 2، 161 ـ 178.