جهێ‌ نیشانەیێن نەرێ‌کرنێ‌ ل دویڤ تاف و ڕێژەیان د زمانێ کوردی، گۆڤەرا بەهدینیدا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مامۆستایا هاریکار، پشکا زمانێ‌ کوردی، کۆلیژا پەروەردا بنیات، زانکۆیا زاخۆ، هەرێما کوردستانا عیراقێ

چکیده

چاوگ (ناڤێ‌ کاری) ب ژێدەرێ‌ دروستبوونا کاری دهێتە نیاسین. کار وەکو پێکهێنەکێ‌ سەرەکی و دەستهەلاتدار د ڕستەیا زمانێ‌ کوردیدا، دشێت گەلەک نیشانەیێن جوداجودا وەربگریت، وەکی: ڕێژە، نەرێکرن و تاف هتد. دەربارەی ڕێژەیێن کاری، د زمانێ‌ کوردیدا سێ ڕێژەیێن کاری هەنە، ئەوژی: ڕێژەیا ڕاگەهاندنێ‌، کو پرانیا ڕستەیێن زمانێ‌ کوردی د ئەڤێ‌ ڕێژەیێدانە. ‌ڕێژەیا دانانی ئەو ڕێژەیە، کو ئەنجامدانا کاری یان ئەنجام­نەدانا کاری ب دروستی دیار ناکەت، بەلکو کارى ب شێوەیێ خۆزی و هیڤى و گومانێ‌ ددەتە دیارکرنێ‌. ڕێژەیا فەرمانێژی ئەو ڕێژەیە، کو ئاخڤتنکەر تێدا فەرمانەکێ‌ ل گوهداری دکەت بۆ جێبەجێ­کرن یان جێبەجێ­نەکرنا کارەکی. نیشانێن نەرێ­کرنێ‌ د زمانێ‌ کوردی-گۆڤەرا بەهدینیدا ل دویڤ تاف و ڕێژەیا کاری دهێتە گوهۆڕین، د گۆڤەرا بەهدینیدا دوو نیشانەیێن نەرێ­کرنێ‌ هەنە، ئەوژی: نیشانەیا نەرێ­کرنێ (نە) و (نا)یە، ئەو نیشانێن ڕێزمانینە، کو کاری د دوخێ نەرێدا دیار دکەن. نیشانا (نە) لگەل کارێن بوریێن ڕێژەیا ڕاگەهاندنێ و ڕێژەیا دانانی دهێت و لگەل کارێ نەبوریێ ڕێژەیا دانانی و ڕێژەیا فەرمانێژی دهێت. نیشانا (نا) لگەل کارێ نەبوریێ ڕێژەیا ڕاگەهاندنێ بکاردهێت. ئەگەر کار سادە بت نیشانەیا نەرێ­کرنێ‌ ل دەستپێکا کاری دهێت و ئەگەر کار دارژتی یان لێکدای بت دکەڤیتە پشتی پارچا ئێکێیا کاری. ب تنێ‌ د تافێ‌ دهێتدا نیشانەیا نەرێ­کرنێ‌ (نا) جهێ ‌(دێ‌) دگریت و هەردەم ل دەستپێکا کاری دهێت.
  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Place of the Negative Article According to Time and Mood in Bahdinan Kurdish Dialect

نویسنده [English]

  • Huda Ismail Saleh
Assistant Lecturer, Department of Kurdish, College of Basic Education, University of Zakho, Kurdistan Region, Iraq.
چکیده [English]

The Infinitive, the base of the verb, is the primary means of verb formation. The verb as the main component and predominant of a sentence in Kurdish language can take on various structures, including mood, negation, tense, etc. When looking at the mood of a verb in Kurdish language, three moods of the verbs can be distinguished: Indicative, Subjective, and Imperative. The indicative mood, this includes most of the sentences in Kurdish language. The subjunctive mood is a mood that does not indicate the occurrence of the action or the non-occurrence of the action in an exact manner, since the action manifests itself as wish, hope, and doubt. The imperative mood is where the speaker forces the listener to apply or not apply the verb. Negative markers in Bahdinan Kurdish dialect change according with time and mood. There are two negation markers, which (نا) and (نە) are considered grammatical markers. The marker (نە) goes with the verbs in the past in the indicative mood as well as with verbs in the past and present in the subjunctive and the imperative moods. The marker (نا) goes with the present tense of the indicative mood. If the verb is simple, these markers are placed at the beginning of the verb. However, if the verb is compound, it follows the first part of the verb. Nevertheless, in the future tenses, the marker (نا) replaces (دێ), and it always goes at the beginning of the verb.

کلیدواژه‌ها [English]

  • verb
  • negation
  • mood
  • indicative mood
  • imperative mood
لیستەیا ژێدەران
ئەحمەد، باییز عومەر (2005). دەربرینی ڕێژە لە دیالێکتی ژورووی زمانی کوردیدا. نامەی دکتورا، هەولێر: زانکۆی سەلاحەددین، کولێژی زمان.
ئەحمەد، مزگین عەبدورەحمان (2011). گەردانکردنی کار لە زمانی پەهلەوی و کوردیدا - کرمانجی سەروو. نامەیا دکتورایێ، هەولێر: زانکۆیا سەڵاحەددین، کۆلیژا زمان.
حمد، گۆران وسو (2017). پرۆسە فۆنۆلۆجی و ڕێزمانییەکان لە شێوە ئاخاوتنی مەنگوڕایەتیدا. نامەیا ماستەرێ، زانکۆیا سۆران، فەکۆلتیا ئادابێ.
خورشید، غازی عەلی (2013). ڕێزمانا فەرمی. چاپا ئێکێ، سلێمانی: چاپخانەیا سەردەم.
خۆشناو، نەریمان (2012). ڕێزمانی کوردی. چاپا چوارێ، هەولێر: چاپخانەیا ڕۆژهەڵات.
ڕەسووڵ، عەبدوڵڵا حوسێن (2014). ناکردن لە زمانى کوردیدا. چاپا ئێکێ، هەولێر: چاپخانەیا هیڤی.
زاخویی، ئیبراهیم رەمەزان (2008). رێزمانا کوردی - قواعد اللغه الکوردیه. چاپا ئێکێ، دهوک: چاپخانەیا خانی.
سەلیم، زێڕین خۆرشید (2012). ئەلۆمۆڕف د زمانێ کوردیدا. چاپا ئێکێ، دهۆک: چاپخانەیا خانی.
 شوانی، رفیق (2011). وشەسازی زمانی کوردی (لێکۆلینەوەیەکی پراکتیکیە). چاپا ئێکێ، هەولێر: دەزگاى توێژینەوە و بلاوکردنەوەى موکریانى.
عەبدولفەتاح، دەهام (2012). کار (لێکەر) د زمانێ کوردیدە (کورمانجییا ژۆرین). چاپا ئێکێ، هەولێر: چاپخانەیا حەجی هاشم.
عەبوزید، سانیا جەبار (2012). ئەسپێکتێن کاری دکوردییا سەریدا. چاپا ئێکێ، دهوک: چاپخانەیا خانی.
علی، امین، سجادی، علا‌ءالدین، شاڵی، عبدالله، مصطفی، عزالدین، علی امین، فریدون، علی امین، نوری(2019).  زمان و ئەدەبێ کوردی (پۆلا دوازدێ ئامادەیی). چاپا شەشێ، وەزارەتا پەروەردێ - رێڤەبەریا گشتیا پروگرام و چاپەمەنییان.
عەلی، دلبرین عبدوللا (2012). جوداکرنا کارێ لێکدای ژ کارێ خودان تەواوکەر و بەرکار. چاپا ئێکێ، دهوک: چاپخانەیا هەوار.
عەلی، دلبرین عەبدوڵڵا (2017). ڕێژەیێن کاری (ڕاگەهاندن، مەرجی، فەرمان) د گۆڤەرا بەهدینیا زمانێ کوردی و زمانێ تورکیێ ستاندەرددا. نامەیا دکتۆرایێ، زاخۆ: فاکۆلتیا زانستێن مرۆڤایەتی - زانکۆیا زاخۆ.
کانبی، دلێر سادق (2013). تیۆری بارگەخستن و ڕۆنانی ڕستە. نامەیا دکتورایێ، سۆران: فەکۆلتیا ئادابێ - زانکۆیا سۆران.
کۆڕی زانیاری کورد، لیژنەی زمان و زانستەکانی(2011). ڕێزمانی ئاخاوتنی کوردی، چاپا دوویێ، هەولێر: چاپخانەیا ئاراس.
محو، سەگڤان ئیبراهیم (2012). جهگوهوڕینا پێکهێنێن ڕستێ د ئاخڤتنا باژێرێ دهوکێدا. نامەیا ماستەرێ، دهۆک: کۆلیژا ئادابێ، زانکۆیا دهوک.
مستەفا، شادیە ساڵح (2014). هەندێ لایەنی ڕێزمانی فەرهەنگی ـ ئەرکی لە زمانی کوردیدا. نامەیا ماستەرێ، هەولێر: کۆلیژا پەروەردە، زانکۆیا سەڵاحەددین.
مونیب، ئاراز، عەلی، شێرزاد سەبری (2016). ووشەسازی. چاپا ئێکێ، هەولێر: چاپخانەیا هیڤی.