از فقدان تا مازاد در کلام: خوانش لکانی داستان‌های قصر پرندگان غمگین و سکتۀ قبلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

علی‌رغم تکیۀ بشر به زبان به‌عنوان وسیلۀ انتقال پیام و ابزاری به‌ظاهر رفع­کنندۀ نیازهای عمده، لکان باور داشت که زبان نه‌تنها برای انسان در مقام سوژۀ میل‎‌ورز کفایت‌کننده به‌شمار نمی‌آید، بلکه می‌تواند سبب دورماندن او از مقصود و مطلوب گمشده‌اش شود. به‌ عقیدۀ لکان، زبان عرصۀ ناخودآگاه است؛ ازاین‌رو، نه تقاضای اگو بلکه میل دیگری بزرگ را برآورده می‌کند؛ بنابراین برای بازتولید خود باید بر روی دو عنصر برسازنده، یعنی فقدان و مازاد تکیه کند تا پایدار بماند. در این پژوهش به روش تحلیل کیفی و کمّی و با خوانش روانکاوانۀ لکانی داستان‌های قصر پرندگان غمگین بختیار علی و سکتۀ قبلی محمد سهرابی نشان داده‌ایم که 1- سوژه عدم داشتن فالوس را در نزد خود پذیرفته و به اختگی نمادین تن در داده است. این امر دربارۀ کامران، خالد آمون و منصور اسرین و راویِ سکتۀ قبلی صادق است. 2- هدف سوسن از فرستادن خواستگاران خود به سفر و خروج از شهر، تبدیل نمودن آن‌ها به سوژه‌ای میل‌ورز است. 3- برای سوسن شهر و جنگ و دال‌هایی که به آن ارجاع می‌دادند، به‌منزلۀ ژوئیسانس و بازنمایی‌کنندۀ مازاد میل است. 4- راوی سکتۀ قبلی به‌میانجی قسم یادکردن می‌کوشد فقدان در دیگری را به‌مثابۀ فقدان در کلام پُر کند. البته، فقدان در کلام هرگز پُر نمی‌شود؛ زیرا کلام همواره از مقصود وی فراتر می‌رود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

From Lack to Excess in Words: Lacanian Reading of Palace of Sad Birds and The Previous Stroke

نویسنده [English]

  • Shirzad Tayefi
Associate Professor of Persian Language and Literature, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Despite human reliance on language as a means of conveying messages and a tool that apparently satisfies major needs, Lacan believed that language is not only insufficient for human being as a subject of desire, but can also cause him/her to stay away from his/her lost purpose and desire. According to Lacan, language is the realm of the unconscious. Hence, it satisfies not the demand of the ego but the desire of The Other; Therefore, for its reproduction, it must rely on two constructive elements, "lack" and "excess", in order to remain stable. In this research, through qualitative and quantitative analysis and a Lacanian psychoanalytical reading of the stories Bakhtiar Ali’s Palace of Sad Birds and Mohammad Sohrabi’s The Previous Stroke, the following results are shown: The subject has accepted the lack of a phallus in his presence and has given himself to symbolic castration. This is true for Kamran, Khaled Amon, Mansour Asreen and the narrator of The Previous Stroke. Also, Susan's purpose in sending her suitors to travel and leave the city is to turn them into subjects of desire, For Susan, "the city", "war" and signifiers that referred to it are jouissance and representatives of excess desire. The narrator of The Previous Stroke tries to fill the lack of the other as the lack of speech through swearing. Of course, the lack is never filled in speech because the speech always exceeds his intention.
Despite human reliance on language as a means of conveying messages and a tool that apparently satisfies major needs, Lacan believed that language is not only insufficient for human being as a subject of desire, but can also cause him/her to stay away from his/her lost purpose and desire. According to Lacan, language is the realm of the unconscious. Hence, it satisfies not the demand of the ego but the desire of The Other; Therefore, for its reproduction, it must rely on two constructive elements, "lack" and "excess", in order to remain stable. In this research, through qualitative and quantitative analysis and a Lacanian psychoanalytical reading of the stories Bakhtiar Ali’s Palace of Sad Birds and Mohammad Sohrabi’s The Previous Stroke, the following results are shown: The subject has accepted the lack of a phallus in his presence and has given himself to symbolic castration. This is true for Kamran, Khaled Amon, Mansour Asreen and the narrator of The Previous Stroke. Also, Susan's purpose in sending her suitors to travel and leave the city is to turn them into subjects of desire, For Susan, "the city", "war" and signifiers that referred to it are jouissance and representatives of excess desire. The narrator of The Previous Stroke tries to fill the lack of the other as the lack of speech through swearing. Of course, the lack is never filled in speech because the speech always exceeds his intention.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lacan
  • Bakhtiar Ali
  • Mohammad Sohrabi
  • Palace of Sad Birds
  • previous stroke
  • speech
ابراهیمی‌پور، آزاده و رقیه صدرایی (1397). «ناگفته‌های قصه‌گویی شهرزاد از منظر روان‌شناسی ژاک لاکان». زبان و ادب فارسی، س 10، ش 35، صص 1-18.
اصطهباناتی احسانی، محمدامین و خیرالله محمودی (1399). «خوانش لاکانی رشد روانی سوژه در مجموعه‌ داستان آبی ماورای بحار مندنی‌پور». پژوهشنامة ادبیّات داستانی، د 9، ش 2، صص 39-53.
پیر کلرو، ژان (1398). واژگان لکان. ترجمۀ کرامت موللی، تهران: نی.
جزنی، برژانت (1400). روانکاوی لکانی: از بالین تا فرهنگ. ترجمۀ مهدی‌ بنی‌اسدی، تهران: کتاب ارجمند.
 دور، جوئل (1397). روانکاوی بالینی لاکان. ترجمۀ رضا سویزی و تورج بنی‌رستم، تهران: کیان افراز.
 وقفی‌پور، شهریار(1398). ایدۀ روان‌کاوی: مقدمه‌ای بر ساختارهای روانی(روان‌نژندی، انحراف، روان‌پریشی). تهران: سیب سرخ.
رحیمیان، محمد (1396). «سازه‌های قصّه‌ی کردی و تشابه و تمایز ساختاری آن با داستان مدرن». پژوهشنامۀ ادبیات کردی، س 2، ش 3، صص 15-35.
ژیژک، اسلاوی (1393). عینیت ایدئولوژی. ترجمۀ علی بهروزی، تهران: طرح نو.
سهرابی، محمد (1389). سکتۀ قبلی. تهران: نیستان.
عرب یوسف‌آبادی، فائزه و دیگران (1398). «بررسی تطبیقی بوی باروت و عطر نارنج با خاطرات تن بر مبنای نظریّة ژاک لاکان». بهارستان سخن، س 16، ش 44، صص 1-16.
علی، بختیار (1392). قصر پرندگان غمگین. ترجمۀ رضا کریم مجاور، تهران: افراز.
کالویانف، رادوستین (1398). هگل، کوژو، لکان: دگردیسی‌های دیالکتیک به همراه پنج نامۀ منتشرنشدۀ کوژو به لکان. ترجمۀ احسان کریمخانی، تهران: علمی و فرهنگی.
مرادی، ایوب (1400). «نقد رمان شکار کبک از رضا زنگی‌آبادی بر اساس مبانی روان‌شناسی ژاک لکان». پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 62، صص 95- 125. 
مظفری، جلوه بورکی (1399). «خوانش لاکانیِ شازده احتجاب». پژوهشنامۀ ادبیات معاصر ایران، ش 3، صص 57- 75.
نصرت‌نژاد، وحید (1398). من کیست؟ تو چه می‌خواهی؟: روان‌پریشی از منظر لکان. تهران: سیب‌ سرخ.