شرۆڤەیەکی فەلسەفیی 'تەنگەژەی خراپە' لە 'مەم و زین'ی ئەحمەدی خانی‌دا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دەستەی کوردستانی بۆ لێکۆڵینەوەی ستراتیجی، سلێمانی، عێراق

چکیده

  ئەم توێژینەوەیە، داستانی 'مەم و زین' کە خۆشەویستی و ناکامیی بەیەکگەیشتنی دوو دولبەرە، بە دیوێکی تری ناکۆکیی نێوان چاکە و خراپە شرۆڤە دەکات. چیرۆکەکە فۆرمێکە کە پرسێکی بوونەکی و تەنگەژەیەکی میتافیزیکی-تیۆلۆجیک کە ناکۆکیی 'خراپە' و 'چاکە'یە زەقدەکاتەوە. ئەم ڕەهەندە فەلسەفییەش کە پێشتر بایەخی ئەوتۆی پێ نەدراوە و چەمک و بابەتە سەرەکییەکانیەتی لە سۆنگەی تیۆلۆجیا و گروپە کەلامی و فەلسەفییەکانەوە شرۆڤە نەکراون. چونکە، خوێندنەوەکانی پێشتر پتر جەختیان لە ڕەهەندێکی دەقەکە (ناسیۆنالیزم، کوردایەتی، تەسەوف یان رۆمانسیەت و ئەفسانە و ئەدەبیاتی فۆلکلۆریک) کردووە. بۆیە، ئەم توێژینەوەیە هەوڵێکی فەلسەفییانەیە بۆ جەختکردنەوە لەوەی کە 'مەم و زین' نەک هەر چیرۆکێکی خۆشەویستییە، بەڵکوو لە ناوەرۆکدا وێناکردنی 'تەنگەژەیەکی بوونەکییە' لە بەرگی ململانێی چاکە لەگەڵ خراپەدا. خۆشەویستییە تراجیدییەکە، دیوی دەرەوەی تەنگەژەکەیە. بۆیەش دەقەکە وەک وەڵامدەرەوەی پرسگەلێکی دێرینی فەلسەفە و تیۆلۆجیا مامەڵەی لەگەڵدا کراوە. ئایا خراپە بۆ هەیە و چۆن رێی پێدراوە لە جیهاندا زاڵ بێت؟ وەڵامی هەڵینجراو لە دەقەکەوە ئەوەیە کە هەبوونی خراپ-ئیبلیس پێشمەرجێکی بوونەکیی چاکە-خوا-یە. دواجار ئەم بیرکردنەوەیە هزری گێڕەرەوەی سەربوردەی مەم و زین دەخاتە سەر دووڕێیانێکی تەنگەژاوی و دەبێتە ئالێنگارییەکی ئاگامەندانە.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Philosophical Inquiry of the Dilemma of Evil in Ahmad Kani's Mem and Zin

نویسنده [English]

  • Nawzad Hama Faraj
Kurdistan Institution for Strategic Studies, Sulymania, Iraq
چکیده [English]

This study aims to analyse the story of 'Mam and Zin', which illustrates the separation of two lovers as another side of the conflict between the good and evil. The story highlights an existential issue in the metaphysical and theological predicament that is considered as the conflict of 'evil' and 'good'. This philosophical dimension, which has not been given much attention so far has not been explained in terms of theological doctrines and philosophical enquires. The previous interpretation has emphasized more dimensions of the text (nationalism, Kurdishness, mysticism, romance, mythology  and folkloric literature). This paper thus attempts to emphasize that 'Mam and Zin' not merely as a love story; however, it tackles on its core philosophical depiction of 'existential crisis' in the guise of the struggle of good with evil. The tragic love is the external form of this dilemma. Therefore, the text has been treated as an answer to the ancient questions of philosophy and theology: why does evil exist and how is it allowed to prevail in the world? The answer that is drawn from the text is that the existence of the evil is a prerequisite to the existence of the good. This notion puts the narrator's mind on a dilemma and it becomes a conscious challenge throughout the whole text.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dilemma
  • Evil
  • Good
  • Conflict
  • Synthesis
  • Mem and Zin
کوردی:
بایراقدار، محەمەد. ٢٠٠٩. ئیدریسی بدلیسی. هەولێر: ئاراس.
بەتلیسی، ئیدریس. ٢٠٢٣. الإباء عن مواقع الوباء . یەکەی دەستنووس و سامانی کولتووری زانکۆی گەشەپیدانی مرۆیی.
خانی، ئەحمەد. ٢٠٢٢. مەم و زین. بەرلین- سلێمانی: ئینستیووتی خوێندنی کوردی بەرلین.
دۆست، جان. ٢٠١٧. میرنامە. تاران: غەزەلنووس.
ڕایلی، ڕۆبەرت. ٢٠١٥. داخستنی عەقڵی موسڵمان: چۆن خۆکوشتنێکی عەقڵی قەیرانی ئیسلامگەرایی مۆدێرنی دروستکرد؟ غەزەلنووس.
سەجادی، عەلائەددین. ١٩٥٢(١٩٦٠). مێژووی ئەدەبی کوردی. بەغدا: چاپخانەی معآرف.
شاکەلی، فەرهاد. ٢٠١٠. کە بازنە و لاکێشەکان هەڵدەوەشێنەوە: ئاخاوتەی سیاسی و فەرهەنگی کورد؛ دوێنێ و ئەمڕۆ. هەولێر: دەزگاری ئاراس.
___ ٢٠١٩. ناسیۆنالیزمی کوردی لە مەم و زینی ئەحمەدی خانیدا. خانه‌ی موکریانی.
شوکری رشید، جیهاد. ٢٠١٩. "بازتاب اندیشه های فلسفی افلوطین در مثنوی مم و زین." گۆڤارا زانستێن مرۆڤایەتی یا زانکۆیا زاخۆ، ١ ٣: ٧٨-٩٦.
فازیل عومەر، فەریاد. ٢٠٢٢. "پێشەکی." مەم و زین، ئەحمەدێ خانی، VII-XXV. بەرلین- سلێمانی: ئینیستووتی خوێندنی کوردی بەرلین.
قزڵجی، حەسەن. ٢٠١٧. حەسەن قزڵجی: چیرۆکنووس، رەخنەگر. هەولێر: چاپخانەی رۆژهەڵات.
مامۆستا جەعفەر. ٢٠٠٩. مێژووی بیری کوردی. دەزگای چاپ وپەخشی حەمدی.
___ ٢٠٠٩. مێژووی بیری کوردی. سلێمانی: مەکتەبی بیروهۆشیاری (ی.ن.ک).
مستەفا رەسووڵ، عزەدین. ٢٠٠٨. ئەحمەدی خانی: شاعیر وبیرمەند، فەیلەسووف و سۆفی. فاروقی مەلا مستەفا.
موکریانی، هێمن. ٣ ٢٠١. "پێشەکی توحفەی موزەفەریییە." تألیف توحفەی موزەفەریییە، بقلم ئۆسکامر مان. هەولێر: ئاراس.
میراودەلی، کەمال. ٢٠٠٧. مەم و زینی'ی خانی. سلێمانی: چ رەنج.
مەلاکەریم، محەمەد. ١٩٩٩ . لەپێناوی راستی و کورد و خانیدا. دەزگای ئاراس .
نەبەز، جەمال. ٢٠٠٢. بیری نەتەوەیی کوردی. کۆبەرهەم-٢-١٩٨٤. ئەورپا.
هێرش. ١٩٩٩. "رێبازی فکری و شێوازی شیعری لە مەم و زینی خانی دا." گۆڤاری گزینگ ژمارە ٩ ٣٢-٣٦.
وەلی، عەباس. 2023. ژنەفتن. 2 8. https://jineftin.krd/2023/02/08/ئێمە-وئەحمەدی-خانی.
وەهبی، تۆفیق. ٢٠٢٢. تۆفیق وەهبی: سەرجەمی بەرهەم. تاران: بنکەی ژین و جەمال عیرفان.
عەرەبی:
إقبال، محمد. ١٩٨٩. تطور الفکر الفلسفی فی إیران: إسهام فی تأریخ الفلسفة الإسلامیة. الدار الفنیة.
أورفوا، دومینیک. ٢٠١٠. تاریخ الفکر العربی والإسلامی. المکتبة الشرقیة. لبنان.
بن خلدون، عبدالرحمن. ٢٠٠٠. مقدمة إبن خلدون. بیروت : دار صادر.
بیار فیرنان، جابن. ١٩٨٧. اصول الفکر الیونانی. بیروت: المؤسسة الجامعیة للدراسات والنشر.
چلبی، أولیا. ٢٠٠٨. رحلة أولیا چلبی فی کوردستان عام ١٦٥٥ . دهوک: مطبعة خانی.
الحریثی، القاضی أحمد. ٢٠١١. المعتزلة والاحکام العقلیة ومبادیء القانون الطبیعی. بیروت: الوراق .
خانی، بشیر اسکندر. ٢٠٠٨. قیام النظام الإماراتی فی کردستان و سقوطه مابین منتصف القرن العاشر ومنتصف القرن التاسع العشر(نبذة تأریخیة عن اهمیته السیاسیة وإرثه الثقافی . بنکەی ژین.
عزالدین الراوی، عبدالستار. ١٩٨٦. ثورة العقل، دراسة فلسفیة فی فکر معتزلة بغداد. بغداد : دار الشؤن الثقافیة العامة.
عمارة، محمد. ١٩٨٤. المعتزلة ومشکلة الحریة الإنسانیة. بغداد: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
فاین، بول. ٢٠١٦. هل اعتقد الإغریق بأساطیرهم؟ بحث فی الخیال المکون. هیئى البحرین للثقافة والآثار.
فخری، ماجد. ٢٠٠٤. تاریخ الفلسفة الإسلامیة. بیروت : الجامعە الآمریکیة.
قاشا، الأب سهیل. ٢٠١٠. المعتزلة: ثورة الفکر الإسلامی الحر. بیروت: التنویر.
کوربان، هنری. ٢٠٠٤. تاریخ الفلسفة الإسلامیة. عویدات.
کونزمان، بیتر، فرانز-بیتر بورکارد و فرانز فیدمان. ٢٠٠٧. أطلس- dtv الفلسفة. بیروت: المکتبة الشرقیة.
لولیدی، یونس. ١٩٩٦. الآسطورة بین الثقافة الغربیة والثقافة الإسلامیة. فاس: انفو برانت.
محمد الکریم الشهرستانی، ابی الفتح. ٢٠٢١. الملل والنحل. بیروت: دار ابن حزم.
محمد علی، انور. ٢٠٠٧. احمد الخانی: فلسفة التصوف فی دیوانیە مم و زین. دار سپیرێز للطباعة والنشر.
مصطفی رسول، عزالدین. ٢٠١٠. الواقعیة فی الأدب الکردی. ئاراس.
English:
Calder, Ted. 2020. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. December 11. https://plato.stanford.edu/archives/sum2020/entries.concept-evil/.
Hume, David. 1935. Dialogues Concerning Natural Religion. Oxford: Clarendon Press.
McDowall, David. 2021. A Modern History of the Kurds. I.B. Tauris .
Pereira, Roberto Horácio de Sá. 2020. “Disentangling Cartesian Global Skepticism from Cartesian Problematic External-World Idealism in Kant’s Refutation.” Journal-Name: Archiv für Geschichte der Philosophie 19.