شرۆڤەیەکی فەلسەفیی 'تەنگەژەی خراپە' لە 'مەم و زین'ی ئەحمەدی خانی‌دا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دەستەی کوردستانی بۆ لێکۆڵینەوەی ستراتیجی، سلێمانی، عێراق

چکیده

ئەم توێژینەوەیه‌ ناکۆکی نێوان چاکە و خراپە له‌ چیرۆکی «مەم و زین»دا لێکئه‌داته‌وه‌. چیرۆکەکە فۆرمێکە کە پرسێکی بوونەکی و تەنگەژەیەکی میتافیزیکی- تیۆلۆجی (ناکۆکیی «خراپە و چاکە»)، دیاری دەکات که‌ وه‌ک ڕەهەندێکی فەلسەفی پێشتر بایەخی ئەوتۆی پێنەدراوە و چەمک و بابەتە سەرەکییەکانی لە سۆنگەی تیۆلۆجیا و گروپە کەلامی و فەلسەفییەکان شرۆڤە نەکراون؛ چونکە خوێندنەوەکانی پێشوو جەختیان لە ڕەهەندێکی دەقەکە، وەک ناسیۆنالیزم، کوردایەتی، تەسەوف یان ڕۆمانسییەت و  ئەدەبی فۆلکلۆر کردووە. لەم توێژینەوەدا هەوڵێکی فەلسەفی بۆ جەخت‌کردنەوە لەوەی کە مەم‌ و زین، نەک هەر چیرۆکێکی خۆشەویستییە، بەڵکوو لە ناوەڕۆکدا وێناکردنی تەنگەژەیەکی بوونەکییە لە بەرگی ململانێی چاکە لەگەڵ خراپەدا. خۆشەویستییە تراجیدییەکە، دیوی دەرەوەی تەنگەژەکەیە؛ بۆیە دەقەکە وەک وەڵامدەری پرسگەلێکی دێرینی فەلسەفە و خواناسی مامەڵەی لەگەڵدا کراوە. ئایا خراپە هەیە و چۆن ڕێگەی پێدەدرێت لە جیهاندا زاڵ بێت؟ وەڵامی هەڵێنجراو لە دەقەکە ئەوەیە هەبوونی خراپ (ئیبلیس) پێشمەرجێکی بوونەکیی چاکە (خوا)یە. ئەم بیرکردنەوەیە، هزری گێڕەڕەوەی سەربوردەی مەم و زین، دەخاتە سەر دووڕیانێک تەنگەژاوی و دەبێتە ململانێیەکی ئاگامەندانە.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Philosophical Inquiry into the Dilemma of Evil in Ahmad Kani's Mem and Zin

نویسنده [English]

  • Nawzad Hama Faraj
Kurdistan Institution for Strategic Studies, Sulymania, Iraq
چکیده [English]

This study aims to analyze the narrative of Mam and Zin, which illustrates the separation of two lovers as a manifestation of the broader conflict between good and evil. The story raises profound existential questions within the metaphysical and theological frameworks of the good-evil dichotomy. This philosophical dimension has received limited scholarly attention and has not been thoroughly examined concerning theological doctrines and philosophical inquiries. Previous interpretations of the text have predominantly focused on themes of nationalism, Kurdishness, mysticism, romance, mythology, and folkloric literature. This paper contends that Mam and Zin transcends its status as a mere love story, addressing core philosophical questions surrounding existential crises through the struggle between good and evil. The tragic love central to the narrative serves as an external representation of this dilemma. Consequently, the text is examined as an exploration of enduring philosophical and theological questions: Why does evil exist, and how is it permitted to prevail in the world? The interpretation derived from the text suggests that the existence of evil is a prerequisite for the existence of good. This notion positions the narrator in a state of dilemma, creating a conscious challenge that resonates throughout the entire narrative.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Dilemma
  • Evil
  • Good
  • Conflict
  • Tolerance
  • Mem and Zin
کوردی:
بایراقدار، محەمەد. ٢٠٠٩. ئیدریسی بدلیسی. هەولێر: ئاراس.
بەتلیسی، ئیدریس. ٢٠٢٣. الإباء عن مواقع الوباء . یەکەی دەستنووس و سامانی کولتووری زانکۆی گەشەپیدانی مرۆیی.
خانی، ئەحمەد. ٢٠٢٢. مەم و زین. بەرلین- سلێمانی: ئینستیووتی خوێندنی کوردی بەرلین.
دۆست، جان. ٢٠١٧. میرنامە. تاران: غەزەلنووس.
ڕایلی، ڕۆبەرت. ٢٠١٥. داخستنی عەقڵی موسڵمان: چۆن خۆکوشتنێکی عەقڵی قەیرانی ئیسلامگەرایی مۆدێرنی دروستکرد؟ غەزەلنووس.
سەجادی، عەلائەددین. ١٩٥٢(١٩٦٠). مێژووی ئەدەبی کوردی. بەغدا: چاپخانەی معآرف.
شاکەلی، فەرهاد. ٢٠١٠. کە بازنە و لاکێشەکان هەڵدەوەشێنەوە: ئاخاوتەی سیاسی و فەرهەنگی کورد؛ دوێنێ و ئەمڕۆ. هەولێر: دەزگاری ئاراس.
___ ٢٠١٩. ناسیۆنالیزمی کوردی لە مەم و زینی ئەحمەدی خانیدا. خانه‌ی موکریانی.
شوکری رشید، جیهاد. ٢٠١٩. "بازتاب اندیشه های فلسفی افلوطین در مثنوی مم و زین." گۆڤارا زانستێن مرۆڤایەتی یا زانکۆیا زاخۆ، ١ ٣: ٧٨-٩٦.
فازیل عومەر، فەریاد. ٢٠٢٢. "پێشەکی." مەم و زین، ئەحمەدێ خانی، VII-XXV. بەرلین- سلێمانی: ئینیستووتی خوێندنی کوردی بەرلین.
قزڵجی، حەسەن. ٢٠١٧. حەسەن قزڵجی: چیرۆکنووس، رەخنەگر. هەولێر: چاپخانەی رۆژهەڵات.
مامۆستا جەعفەر. ٢٠٠٩. مێژووی بیری کوردی. دەزگای چاپ وپەخشی حەمدی.
___ ٢٠٠٩. مێژووی بیری کوردی. سلێمانی: مەکتەبی بیروهۆشیاری (ی.ن.ک).
مستەفا رەسووڵ، عزەدین. ٢٠٠٨. ئەحمەدی خانی: شاعیر وبیرمەند، فەیلەسووف و سۆفی. فاروقی مەلا مستەفا.
موکریانی، هێمن. ٣ ٢٠١. "پێشەکی توحفەی موزەفەریییە." تألیف توحفەی موزەفەریییە، بقلم ئۆسکامر مان. هەولێر: ئاراس.
میراودەلی، کەمال. ٢٠٠٧. مەم و زینی'ی خانی. سلێمانی: چ رەنج.
مەلاکەریم، محەمەد. ١٩٩٩ . لەپێناوی راستی و کورد و خانیدا. دەزگای ئاراس .
نەبەز، جەمال. ٢٠٠٢. بیری نەتەوەیی کوردی. کۆبەرهەم-٢-١٩٨٤. ئەورپا.
هێرش. ١٩٩٩. "رێبازی فکری و شێوازی شیعری لە مەم و زینی خانی دا." گۆڤاری گزینگ ژمارە ٩ ٣٢-٣٦.
وەلی، عەباس. 2023. ژنەفتن. 2 8. https://jineftin.krd/2023/02/08/ئێمە-وئەحمەدی-خانی.
وەهبی، تۆفیق. ٢٠٢٢. تۆفیق وەهبی: سەرجەمی بەرهەم. تاران: بنکەی ژین و جەمال عیرفان.
عەرەبی:
إقبال، محمد. ١٩٨٩. تطور الفکر الفلسفی فی إیران: إسهام فی تأریخ الفلسفة الإسلامیة. الدار الفنیة.
أورفوا، دومینیک. ٢٠١٠. تاریخ الفکر العربی والإسلامی. المکتبة الشرقیة. لبنان.
بن خلدون، عبدالرحمن. ٢٠٠٠. مقدمة إبن خلدون. بیروت : دار صادر.
بیار فیرنان، جابن. ١٩٨٧. اصول الفکر الیونانی. بیروت: المؤسسة الجامعیة للدراسات والنشر.
چلبی، أولیا. ٢٠٠٨. رحلة أولیا چلبی فی کوردستان عام ١٦٥٥ . دهوک: مطبعة خانی.
الحریثی، القاضی أحمد. ٢٠١١. المعتزلة والاحکام العقلیة ومبادیء القانون الطبیعی. بیروت: الوراق .
خانی، بشیر اسکندر. ٢٠٠٨. قیام النظام الإماراتی فی کردستان و سقوطه مابین منتصف القرن العاشر ومنتصف القرن التاسع العشر(نبذة تأریخیة عن اهمیته السیاسیة وإرثه الثقافی . بنکەی ژین.
عزالدین الراوی، عبدالستار. ١٩٨٦. ثورة العقل، دراسة فلسفیة فی فکر معتزلة بغداد. بغداد : دار الشؤن الثقافیة العامة.
عمارة، محمد. ١٩٨٤. المعتزلة ومشکلة الحریة الإنسانیة. بغداد: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
فاین، بول. ٢٠١٦. هل اعتقد الإغریق بأساطیرهم؟ بحث فی الخیال المکون. هیئى البحرین للثقافة والآثار.
فخری، ماجد. ٢٠٠٤. تاریخ الفلسفة الإسلامیة. بیروت : الجامعە الآمریکیة.
قاشا، الأب سهیل. ٢٠١٠. المعتزلة: ثورة الفکر الإسلامی الحر. بیروت: التنویر.
کوربان، هنری. ٢٠٠٤. تاریخ الفلسفة الإسلامیة. عویدات.
کونزمان، بیتر، فرانز-بیتر بورکارد و فرانز فیدمان. ٢٠٠٧. أطلس- dtv الفلسفة. بیروت: المکتبة الشرقیة.
لولیدی، یونس. ١٩٩٦. الآسطورة بین الثقافة الغربیة والثقافة الإسلامیة. فاس: انفو برانت.
محمد الکریم الشهرستانی، ابی الفتح. ٢٠٢١. الملل والنحل. بیروت: دار ابن حزم.
محمد علی، انور. ٢٠٠٧. احمد الخانی: فلسفة التصوف فی دیوانیە مم و زین. دار سپیرێز للطباعة والنشر.
مصطفی رسول، عزالدین. ٢٠١٠. الواقعیة فی الأدب الکردی. ئاراس.
English:
Calder, Ted. 2020. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. December 11. https://plato.stanford.edu/archives/sum2020/entries.concept-evil/.
Hume, David. 1935. Dialogues Concerning Natural Religion. Oxford: Clarendon Press.
McDowall, David. 2021. A Modern History of the Kurds. I.B. Tauris .
Pereira, Roberto Horácio de Sá. 2020. “Disentangling Cartesian Global Skepticism from Cartesian Problematic External-World Idealism in Kant’s Refutation.” Journal-Name: Archiv für Geschichte der Philosophie 19.