ڕه‌وتناسیی ئه‌ده‌بی هاوچه‌رخی هه‌ورامی؛ شیعر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات تطبیقی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

2 پژوهشگر زبان، فرهنگ و ادبیات هورامی

چکیده

بنه‌مای ئه‌ده‌بی کلاسیکی کوردی، ئه‌و دیوانه شیعرانه‌ی هه‌ورامی (گۆرانی)یه که سێ‌‌کوچکه‌یه‌کی وه‌ک بێسارانی، مه‌وله‌وی و سه‌یدیی لێ­به‌‌جێماوه. پێش بونیاتنانی شاری سلێمانی به ده‌ستی حاکمانی بابان، هه‌ورامی (گۆرانی)، زمانی نووسینی کوردستان بووه.‌‌ لەگەڵ گەشەسەندنی دەسەڵاتی بابان، کوردیی ناوەندی، وه‌ک زمانێکی یه‌کگرتوو، جێی هه‌ورامی ئه‌گرێته‌وه. لێره‌دایە که ئه‌ده‌بی هه‌ورامی، دوای هه‌زار ساڵ له‌ گه‌شه ئه‌که‌وێت و دێرتر ڕێفۆرمیزه ئه‌بێت. شیعری کلاسیکی هه‌ورامی له‌سه‌ر ده‌ستی سه‌یدی، سه‌ره‌ڕای کێشی مه‌سنه‌ویی ده بڕگه‌یی، شیعری عه‌رووزیش به خۆیه‌وه ئه‌بینێ و دوای مه‌وله‌وی، شیعری کلاسیک، زۆرتر له فۆرم و ناوه‌رۆکدا نوێ ئه‌بێته‌وه. گه‌رماوگه‌رمیی مانیفێستی ڕوانگه و کفری یه‌که‌مین گۆڕانکارییه‌کان له‌ شیعری هه‌ورامی‌دا به‌ره‌و شیعری بێ‌‌کێش و لادان له فۆرمی کلاسیک پێکئه‌هێنێ. له‌م لێکۆڵینه‌وه‌دا هه‌وڵ دراوه به وردی، نیوسه‌ده نوێ‌‌بوونه‌وه‌‌ی شیعری هه‌ورامی، به شیعری ئازاد و کێشی کلاسیکه‌وه بخرێته به‌ر باس. ئه‌نجامی توێژینه‌وه‌که ئه‌وه‌ ده‌رده‌خات که له حه‌فتاکانی زاینیدا له لایه‌که‌وه ڕه‌وتی شیعری نوێ به فۆرمی ئازاده‌وه، له ژێر کاریگه‌ریی شیعری نوێی کوردیی ناوەندی ده‌ست پێ‌‌ده‌کا و له لایه‌کی تره‌وه شیعری کلاسیکیش به کێشی مه‌سنه‌وی ده بڕگه‌یی و عه‌رووزییه‌وه، له ناوه‌رۆکدا نوێ ئه‌بێته‌وه که‌  هه‌ر به‌رده‌وامه.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Contemporary Hawrami Literature: Poetic Currents

نویسندگان [English]

  • Farshid Rostami 1
  • Kourosh Amini 2
1 Master Student in Comparative Literature, Razi University, Kermanshah, Iran.
2 Freelance researcher
چکیده [English]

The foundation of classical Kurdish literature is rooted in the Hawrami (Gorani) divans composed by notable poets such as Besarani, Mawlawi, and Seydi, among the most renowned figures in this tradition. Before the establishment of Sulaymaniyah, Hawrami (Gorani) served as the primary written language of Kurdistan. However, with the rise of the Baban Dynasty to power, the Sorani dialect supplanted Hawrami as the standard language. As a result, Hawrami literature lost its prominence after a thousand years and underwent a late reform. During Seydi’s era, Hawrami poetry gradually incorporated prosodic forms in addition to the ten-syllable Masnavi meter, and after Mawlawi, classical poetry underwent significant changes in both form and content. Following the emergence of the Ruwange and Kifri literary schools, Hawrami poetry began to evolve, breaking free from the constraints of meter and classical structure. This research attempts to analyze half a century of renaissance in Hawrami poetry. The results indicate that in the 1970s, a new wave of poetry emerged in free form, influenced by Sorani Kurdish new poetry. Furthermore, classical poetry, characterized by the 5+5 syllabic meter and prosodic meter, has experienced notable changes in content. Among the prominent features of contemporary Hawrami poetry, one can identify the breadth of themes, the representation of lived experiences, the increasing presence of women poets, and the emergence of literary criticism alongside this movement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hawrami Contemporary Literature
  • Kurdish Contemporary Literature
  • Hawrami Poetry
  • Modern Poetry
ئه‌لف. کوردی:
پیرباڵ، فه‌رهاد (٢٠٠٧)، گه‌نجه کورده‌کان: یه‌که‌مین پڕۆژه‌ی مه‌عریفی کورد له مێژوودا، سلێمانی: بیر و هوشیاری.
حه‌بیبی، عه‌بدوڵڵا (١٣٩٧)، خامه و خه‌یاڵ، مه‌ریوان: زایه‌ڵه.
حه‌بیبی، عه‌بدوڵڵا (١٣٩٨). دیوانوو سه‌یدی هه‌ورامی. سنه: کوردستان.
خه‌زنه‌دار، مارف (٢٠٠٥)، مێژووی ئه‌ده‌بی کوردی، به‌رگی پێنجه‌م، هه‌ولێر: ئاراس.
ڕۆسته‌می، فه‌رشید (١٣٩٧)، «وه‌ختێوه په‌ی مه‌رده‌ی ده‌نگه‌کا»، گۆڤاری هۆنه، ژ. ٢.
ڕۆسته‌می، فه‌رشید (١٣٩٧)، «سووره‌ ساوه‌کێش (ئه‌وه‌وانایو شێعرێوه جه مه‌هدی ئه‌بری)»، حه‌وته‌نامه‌ی سیروان، ژ. ٩٩٦.
ڕۆسته‌می، فه‌رشید (٢٠٢٣)، بازدێ ته‌نیاییه‌کاشا بنویساوه، ئه‌ده‌ب و کولتووری هه‌ورامان(لێکۆڵینه‌وه‌کانی ساڵی سێیه‌می دیداری ئه‌ده‌بیاتی هه‌ورامان).
ڕه‌حیمی، ژوان (١٤٠١)، ڕاشا، تاران: نماد اندیشه.
ڕه‌سول حه‌مه‌د‌ئه‌مین باله‌کی، یادگار (٢٠٠٥)، سیماکانی تازه‌کردنه‌وه‌ی شیعری کوردی١٨٣٢-١٨٩٨، هه‌ولێر: چاپخانه‌ی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده.
طاهر، ئامر (٢٠٠٦)، نیمایوشیج و عه‌بدوڵڵا گۆران، نوێکردنه‌وه و دابڕان، دهۆک: دار سپرێز.
عوسمانپوور، کولسووم (١٣٨٣)، گرێ، سنه: نووسه‌ر.
فاروق، سوهه‌یب (٢٠٢١)، «سووریالیزم له شیعری ئاوانگاردی هه‌ورامیدا»، ئه‌ده‌بیاتی هه‌ورامی و چه‌ند باسێک، ئاماده کردن: شاخه‌وان سدێق، سلێمانی: چاپخانه‌ی کارۆ.
که‌ریمی، مودریک (١٣٩٨)،  ئه‌لبومه شیعری «یانه‌و هەناسه‌کام»، بی­نام.
محه‌مه‌د، عوسمان (١٩٨١)، «گۆرانیه نه‌مره‌کاما ماچمێ»، گۆڤاری نووسه‌ری کورد، خولی دووهه‌م، ژ. ٧.
محه‌مه‌د، عوسمان (١٩٨٣)، «وه‌شه‌ویسیما جه گه‌ردوونی فراوانته‌را»، گۆڤاری نووسه‌ری کورد، خولی دووهه‌م، ژ. ١١.
موحه‌مه‌دپوور، عادڵ (١٤٠٠)، هۆرزانه، مه‌ریوان: ئه‌وین.
مه‌حموودپوور، ڕه‌ئووف (١٣٦٩)، خاڵێ سه‌دامی،  گۆڤاری سروه، ژ. ٥٥.
مه‌حموودپوور، ڕه‌ئووف (١٣٩٦)، «پڕۆسه‌و شێعرێ و ئه‌رمانه‌و گه‌مه‌ی جه کاڵفامیی وێ گه‌وجنایه‌نه»، حه‌وته‌نامه‌ی سیروان، ژ. ٩٧٠١.
مه‌حموودپوور، ره‌ئوف (١٣٩٧)، گوژمانه، مه‌ریوان: زایه‌ڵه.
مه‌حموودپوور، ڕه‌ئووف (٢٠١٢)، هه‌سارێوه وه‌رم زڕیا٢، هه‌ولێر: ڕۆشنبیری.
مه‌حموودپوور، ڕه‌ئووف (٢٠٢٣)، «ڕه‌وتوو شێعرێ و شه‌پۆله‌و ڕاوانا»، گۆڤاری کاروان، ژ. ٢٥٣.
مه‌وله‌وی تاوه‌گۆزی (١٣٨٦)، دیوانی شیعر، سنه: کورستان.
یه‌‌زدانبه‌خش، مۆمن (١٣٩٧)، هه‌واروو عه‌شقی، پاوه: ئارۆ.
 
ب. فارسی
امینی، کورش (١٣٩٦)، «نگاهی گذرا به چند شعر آوانگارد هورامی از مهوش درستکار»، هفته­نامه­ی سیروان، ش. ٩٦٦.
رستمی، فرشید (١٣٩٩)، وطنی برای زخم و تنی برای عشق (گزیده شعر نو هورامی)، تهران: افرود.
رستمی، فرشید (١٤٠١)، «نگاهی به فراز و فرودهای شعر نو هورامی»، آوای تبعید، ٢٠٢٢، ش. ٢٨، ص. ٢٠.
شمیسا، سیروس (١٣٩٨)، سبک شناسی شعر، چاپ هشتم از ویراست دوم، تهران: میترا.
لنگرودی، شمس (١٣٧٠).  تاریخ تحلیلی شعر نو. چاپ دوم. ویرایش دوم. تهران: مرکز.
محمدپور، عادل (١٣٩٢)، طرح: جریان شناسی شعر کردی هورامی از ابتدا تا به امروز، مریوان: اوین.