تحلیل قصة کُردی «پیرخارکن» با تأکید بر رویکرد اِکوفمینیسم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، خرّم‌آباد، ایران.

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، خرّم‌آباد، ایران.

چکیده

نظریۀ نوظهور اکوفمینیسم، نشان‌دهندۀ حساسیت­های جامعه‌شناختی به محیط‌ زیست و آیندۀ زیست‌بومِ انسان است که بر پایۀ اشتراکات بنیادین زیست‌شناختی و فیزیکی زنان و طبیعت شکل گرفته است و طبیعت را یک موضوع فمینیستی می‌داند. طبق این نظریه، مردان در پیوند با قدرت و عقلانیّت ابزاری، سعی در استیلا بر طبیعت و زنان دارند و رویکرد سودجویانه‌شان، موجب تخریب طبیعت و تقلیل جایگاه زنان شده است. اکوفمینیست‌ها با استناد به ابزار فرهنگی و سنتی، به دنبال نمادها و آیین‌هایی هستند که مروج گفتمان‌های تجربی بین محیط‌زیست و زنان می‌شوند. در فرهنگ کردی، جنسیّت و محیط‌زیست همواره از چالش‌های جدی اجتماعی و فرهنگی بوده است؛ ازاین‌رو قصّه‌ها چنان ابزار فرهنگی، موضوعی مناسب برای بازیافتن ریشه‌ها و مفاهیم مشترک میان زنان و طبیعت هستند. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی کیفی، بر آن است بن‌مایه‌های «پیکرگردانی»، «ریختن گل از دهان و بینی هنگام عطسه»، «بازیافتن بینایی با عنصر جادویی»، «مکر زنان» و «افتادن در چاه» و رویکرد مردان در قصۀ «پیرخارکن» را با تأکید بر اکوفمینیسم بررسی کند و با نگاهی به گذشته، اهمیّت جایگاه زنان در جامعه و صیانت از محیط‌زیست را یادآور شود. پیش فرض این است که قصّۀ مذکور، نشان‌دهندۀ تلاش و انگیزۀ تاریخی جامعۀ مردسالار، برای استعمار و منفعت‌خواهی دوسویه از طبیعت و زن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Folk Kurdish Tale of "Pir-e-Kharkan" with Emphasis on the Approach of Ecofeminism

نویسندگان [English]

  • Mahsa Nosrati 1
  • Mohammad Khosravi Shakib 2
  • Ali Heidary 2
1 Ph.D. Candidate in Persian Language and Literature, Lorestan University, Khoramabad. Iran.
2 Associate professor of Persian Language and Literature, Lorestan University, khoramabad, Iran
چکیده [English]

The emerging theory of ecofeminism highlights sociological concerns related to the environment and the future of the human ecosystem, emphasizing the fundamental biological and physical connections between women and nature while recognizing nature as a feminist subject.  This theory posits that men, leveraging instrumental power and rationality, seek to dominate both nature and women, with their profit-driven approaches leading to environmental degradation and the marginalization of women. Ecofeminists utilize cultural and traditional frameworks to identify symbols and rituals that foster meaningful connections between women and the environment. In Kurdish culture, gender and environmental issues have historically presented significant social and cultural challenges; thus, cultural narratives serve as valuable tools for recovering the shared roots and concepts linking women and nature. This qualitative descriptive-analytical research examines themes such as "Metamorphosis," "pouring flowers from the mouth and nose while sneezing," "regaining sight through a magical element," "women's cunning," and "falling into a well" alongside men’s perspectives in the Kurdish story "Pir-e-Kharkan."  By emphasizing an ecofeminist lens, the study aims to underscore the importance of women's roles in both society and environmental conservation. The central premise is that the story, as mentioned earlier, reflects historical efforts and motivations within a patriarchal society aimed at the colonization and mutual exploitation of both nature and women.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ecofeminism
  • nature
  • women
  • men
  • The Story of Pir-e-Kharkan
انصاری، شهره (1392). «زنان و محیط‌زیست: از اسطوره‌های دیروز تا گام‌های امروز، تشکل‌های مردم‌نهاد، فعالان مستقل، وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌ها، همایش»، پژوهش‌نامۀ زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ش. 8، صص. 35-23.
پارساپور، زهرا (1392). درباره نقد بوم‌گرا. مترجم عبدالله نوروزی، حسین فتحعلی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پورقریب، بهزاد (1397). «نقد فمنیستی بوم‌گرای رمان جای خالی سلوچ»، ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ش. 25، صص. 18-1.
حیدری، محبوبه و شیوا حیدری (1399). «نقد بوم‌گرایانۀ قصه‌های عامیانه». شفای دل، دوره3، ش. 6، صص. 160-135.
درویشیان، علی‌اشرف (1396). افسانه‌ها و متل‌های کردی‌. تهران: چشمه.
دوبووار، سیمون (1382). جنس دوم. ترجمه قاسم صنعوی، چاپ اول، تهران: توس.
ذکاوت، مسیح (1397). «درآمدی بر بوم فمنیسم: مطالعۀ موردی دو دوست و دیلینگ دیلینگ»، مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، سال 9، ش. 2، صص. 76-55.
ذوالفقاری،حسن (1397). ادبیات داستانی عامه، تهران: خاموش.
رحمانی، بیژن و بتول مجیدی (1388). «عوامل مؤثر بر مشارکت زنان در حفظ محیط زیست شهری با تاکید بر نگرش اکوفمنیستی»، آمایش، ش. 7، صص. 29-11.
رستگارفسایی، منصور (1383). پیکرگردانی در اساطیر، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ساتن، فیلیپ دبلیو (1397). درآمدی بر جامعه شناسی محیط زیست، ترجمۀ صادق صالحی، چاپ سوم، تهران: پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی.
شبیری، سید محمد و ان.ان پراهالاد (1385). «بررسی مقایسه‌ای نحوۀ نگرش زیست‌محیطی دانشجویان متوسطۀ ایران و هند»، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، ش. 30، صص. 127-119.
 شوالیه، ژان و آلن گربران (1384). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
عباس‌زاده، محمد و سارا کریم‌زاده (1396). «جهت‌گیری زنان نسبت به محیط‌زیست محل مطالعه: ارومیه»، مسائل اجتماعی ایران. دوره8، ش. 2، صص. 150-121.
عنایت، حلیمه و حیدر فتح‌زاده (1388). «رویکردی نظری به مفهوم اکوفمینیسم»، مطالعات جامعه‌شناسی، دورۀ 2، ش. 5، صص. 63-45.
محمدی‌اصل، عباس (1390). جنسیت و جغرافیا، چاپ اول، تهران: گل آذین.
میرشکارطویل، آناهیتا (1396). «رویکرد زنانه به محیط‌زیست» پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
هام، مگی (1382). فرهنگ نظریههای فمینیستی. ترجمۀ سارا گمبل، نوشین احمدی خراسانی، فیروزه مهاجر، فرخ قره‌داغی. تهران: توسعه.
یونگ، کارل گوستاو (1395). ناخودآگاه جمعی و کهن الگو، ترجمه فرناز گنجی و محمدباقر اسماعیل پور. تهران: جامی.
Agarwal, B. (2010) Gender and Green Governance; The Political Economy of Women’s Presence Within and Beyond Community Forestry; Oxford University Press.
Kunze, Peter. (2014). Winnie the Conservationist: Tuck Everlasting, Ecofeminism, and Children’s Literature. The Lion and the Unicorn 38. 30–44.
Morgan, J (1992) Ecofeminism an Emerging Social Movement; University of Minnesota, Minnesota press.
Roach, C. (1991). Loving Your Mother: On the Woman-Nature Relation; Hypanthia Press.
Warren, K. & Cheney, j. (l993). Ecological Feminism and Ecosystem Ecology. Hypanthia, 6 (1): 179-97.