ڕەخنە و شیکردنەوەی تەسەوفناسی لە کتێبی )ئاغا، شێخ و دەوڵەت(ی برونسن دا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه کردی، دانشکده زبان، سلیمانی، دانشگاه سلیمانی، عراق

چکیده

توێژەرە ڕۆژاواییەکان ساڵانێکە لە سەر مێژوو، زمان، کلتوور، ئایین و تەسەوفی کوردان بە مەرامی تایبەت توێژینه‌وه‌ ئه‌که‌ن؛ کاتێک به‌رهه‌مه‌کانیان بۆ کوردی وەردەگێڕێن، توێژەرە کوردەکان وەک دەقی پیرۆز لێیان دەڕوانن. کتێبی ئاغا و شێخ و دەوڵەت لە نووسینی بڕۆنسن یه‌ک له‌وانە. ئەم بەرهەمە کتێبێکی گرینگی کوردناسییه‌ که‌ توێژەرانی کورد وەک سەرچاوەیەکی بنەڕەتی پشتی پێدەبەستن. پاژی چوارەمی کتێبەکه‌ تەرخان به تەریقەت و تەسەوف کراوە که‌ خۆی لقێکە لە زانستی ئیسلامناسی و ئیلاهیاتناسی. ئه‌م به‌شه‌ پێویستی بە شیکرنەوەیە. نووسەر لە بری کاری زانستی و مه‌یدانی له‌ تەکیە و خانەقاکانی کوردستاندا و چونەوە سەر سەرچاوە و بەرهەمی عارفه‌کان، تەنیا چەند نموونەیەکی کەمی وەرگرتووە و گشتاندوویه‌تی و بە پشت‌بەستن بە قسەی کەسانی نەناس و سەرچاوەی نادیار، ئەم پاژە وەک ڕاپۆرتنووسین لە ناو توێژینەوە کۆمەڵناسییەکەیدا جێ‌دەکاتەوە؛ جگە لەمانه‌ لە میانەی ڕوانینەکەیدا تووشی هەڵەی زانستی و لانگیری نووسین و خەوشی گشتاندن بۆتەوە. ئەمەش لەو دیدەوەیە کە ڕاستەوخۆ لە ڕوانگەی کۆمەڵناسییەوە بێ زانیاری تەواو و دروست لە سەر تەسەوف و بە پشت‌بەستن بە سەرچاوەی دیکەی ڕۆژئاواییەکانی پێش خۆی توێژینەوەکەی ئەنجام داوە، ئەمەش وای کردووە لە بەهای زانستی و مێژوویی و متمانە و ئەمانەتی زانستیدا پشت بەو زانیارییانە نەبەسترێت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Criticism and Analysis of Mysticism in Agha, Shaikh, and State, A Book by Bruinessen

نویسنده [English]

  • bushra qadr kaka muhamad kasnazani
Kurdish department,, language faculty, Sulaymaniyah, university of Soleimani, Iraq
چکیده [English]

For many years, Western researchers have extensively studied the history, language, culture, religion, and mysticism of the Kurds for various specific objectives. Kurdish scholars often elevate these works to the status of sacred texts. Their hesitance to form critical opinions and accurately cite passages from these texts stems from a lack of courage, conviction, and confidence, leading them to rely unquestioningly on translated content. An illustrative example is Agha, Shaikh, and State, a book by Professor Martin van Bruinessen, which stands out as one of the most significant publications in the field of Kurdish studies and serves as a lasting reference for Kurdish researchers to this day. A chapter of this book explores explicitly Kurdish mysticism and Tariqa. This chapter requires a thorough revision and analysis grounded in the study of mysticism, a complex branch of Islamic studies and theology. As we observe and evaluate, this work is subject to scrutiny from a critical perspective, necessitating a reevaluation of its viewpoints. The author has incorporated this chapter into his sociological research as a report, relying on the statements of unidentified individuals and unspecified sources. Furthermore, his assertions contain numerous inaccuracies, evidencing biases, and broad generalizations. This stems from a research approach focusing solely on sociological aspects, lacking a comprehensive and accurate understanding of mysticism, and relying on insufficient works produced by Western orientalists. Consequently, this has diminished the scientific and historical credibility of the work.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tariqat
  • Orientalists
  • mysticism
  • Bruinessen
  • criticism
ئەلف. کوردی:
ئەحمەد، موحسین عومەر (1402) «کودۆلۆژی وەک گوتارێکی ڕۆژئاوایی»، پژوهشنامه ادبیات کردی، ژ. 16، لل. 342-297.
ئیدمۆنس، سیسیل جان (2004) کورد تورک عەرەب، حامید گەوهەری، چاپی سێیەم، هەولێر: ئاوێر.
ئیزەدی، میهرداد (2007) چەردەیەک لە بارەی کوردانەوە، ئەمین شوان، چاپی یەکەم، سلێمانی: سەردەم.
برونسن مارتین ڤان (1999) ئاغا و شێخ و دەوڵەت، کوردۆ عەلی، چاپی دووەم، سلێمانی: سەردەم.
بەرزنجی: شێخ یەحیا (2015) تەسەوف و ڕەوتی نیشتمانی، چاپی یەکەم، هەولێر: ڕۆژهەڵات.
پیرباڵ، فەرهاد (2006) کورد لە دیدی ڕۆژهەڵاتناسەکانەوە، چاپی یەکەم، هەولێر: ئاراس.
پێنجوێنی، مەلا ئەحمەدی قازی (1391) خەزنەی جەواهێر، چاپی یەکەم، سنندج: شیخی.
حاجی، مەلائەمین، جەلال (2015) ئەفسانە و ئایین و زانست، چاپی یەکەم، سلێمانی: ماڵی سوهرەوەردی.
خواجە، ئەحمەد (1968) چیم دی، بەرگی یەکەم، چاپی یەکەم، بەغداد: شەفەق.
ڕیچ، کلۆدیۆس جیمس (2002) گەشتنامەی ڕیچ بۆ کوردستان، محەمەد حەمەباقی، چاپی سێیەم، هەولێر: ئاراس.
سوهرەوەردی (2022) دە مرواریی دەریای ئەزەل، هاوژین مەلائەمین، چاپی یەکەم، سلیمانی: ماڵی سوهرەوەردی.
شوان، ئیبراهیم (2010) فەرهەنگی سۆفیانەی دیوانی جزیری و مەحوی، چاپی یەکەم، هەولێر: ئەکادیمیای کوردی.
شیمیل، ئانا ماری (2020) مێژوو و ڕەهەندەکانی سۆفیگەری لە ئیسلامدا، زانا ناجی و خیوا مەحموود، چاپی یەکەم، سلێمانی: دەزگای ڕۆشنبیریی جەمال عیرفان.
عەبدولکەریم، سەبوور (2014) ڕەنگدانەوەی کەسێتی و دنیابینی حەللاج لە شیعری کلاسیکی کوردی و فارسیدا بە تایبەت لای مەحوی و حافزی شیرازی، چاپی دووەم، سلێمانی: غەزەلنووس.
فریزەر (2020) گەشتەکەی فریزەر بۆ کوردستان، نەوزاد ساڵح رەفعەت، چاپی یەکەم، سلێمانی: پیرەمێرد.
کۆربین، هێنری (2018) مێژووی فەلسەفەی ئیسلامی، عومەر عەلی غەفوور، چاپی یەکەم، سلێمانی: دەزگای ڕۆشنبیریی جەمالی عیرفان.
کەسنەزانی؛ بوشرا- بەرزنجی؛ سەباح (2023) فەرهەنگی پیران، سلێمانی: سەردەم.
کامبڵ، جۆزێف (2008) دەسەڵاتی ئەفسانە، چاپی یەکەم، هەولێر: ئاراس.
مودەڕڕیس، مامۆستا مەلا عەبدولکەریم (2010) بارانی ڕەحمەت (هۆنراوەیەکی ئایینی مێژوویی پەروەردەیییە)، سنە: کردستان.
مودەڕیس، مەلا عەبدولکەریم (1984) بنەماڵەی زانیاران، محمەمەدعەلی قەرەداغی، چاپی یەکەم، بەغداد: شەفیق.
مەلا، ئەحمەد (2013) مەحوی لە نێوان زاهیرییەت و باتینییەت و سەرچاوەکانی عیشق و وێنەی مەعشوقدا، چاپی دووەم، سلێمانی: ئەندێشە.
هەڵمەت، لەتیف (2009) سۆفی و سۆفیگەرێتی، چاپی دووەم، سلێمانی: چاودیر.
 
ب. فارسی و عربی:
اسپنسر، سیدنی (1400) عرفان در ادیان جهان، محمدرضا عدلی، چاپ دوم، تهران: هرمس.
بدوی، عبدالرحمن (1380) تأریخ تصوف اسلامی از ابتدا تا پایان قرن دوم هجری، محمودرضا افتخارزادە، چاپ اول، تهران: افراز.
بقلی شیرازی، روزبهان (1387) شرح شطحات، قاسم میراخوری، چاپ اول، تهران: شفیعی.
بقلی شیرازی، روزبهان (2005) مشرب الأرواح، طبعة اولی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
رضائی، عبدالعظیم (1372) اصل و نسب و دین‌های ایران باستان، چاپ اول، تهران: موج.
کاشانی، عبدالرزاق (1999) معجم اصطلاحات صوفیە، تحقیق: عبد العال شاهین، دارمنار.
ماسینیون و کراوس(1367) اخبار حلاج، سیدحمید طبیبیان، چاپ اول، تهران: اطلاعات.
نیکیتن، واسیلی(1378) کرد و کردستان، محمد قاضی، چاپ سوم، تهران: درایت.
همدانی، عین القضاة (1398) تمهیدات، تحشیە و تعلیق عفیف عسیران، چاپ دوم، تهران: مولی.