منداڵ و منداڵی لە دەقی کوردیدا

شبانی, احمد

doi:10.22034/jokl.2025.141350.1373

منداڵ و منداڵی لە دەقی کوردیدا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

احمد شبانی

دبیر آموزش و پرورش مدرس مدعو در دانشگاە پیام نور

10.22034/jokl.2025.141350.1373

چکیده

ئەم وتارە بە شوێن دۆخ یان چۆنییەتی دەرکەوتنی چەمکی «منداڵ» و «منداڵی» لەناو دەقی نووسراوەیی و زارەکی کوردیدا دەگەڕێت. کاتێک باسی منداڵ و منداڵی دەکرێت، بابەتەکە لە دوو ڕوانگەوە دەکەوێتە بەر سەرنج؛ یەکەم، منداڵ وەک دیاردەیەکی بایەلۆژیی کە هەر لە سەرەتای ژینی مرۆڤەوە هەبووە و بە ڕەوتێکی گەشەی جەستەییدا تێپەڕیوە. دووەم، منداڵ وەک چەمکێکی کۆمەڵایەتی کە لێرەدا دەبێتە دیاردەیەکی مێژوویی؛ واتە لە چاخێکی تایبەتی پێگەیشتنی کۆمەڵایەتی مرۆڤدا سەریهەڵداوە. پرسی سەرەکی ئەم وتارە ئەمەیە کە، ئایا دوو چەمکی منداڵ و منداڵی وەک دیاردەیەکی بایەلۆژی دەرکەوتوون یان وەک دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی؟میتۆدی لێکدانەوەی وتارەکە «شیکاریی زمانی چەمکین»ی نێو دەقە بژاردەکانی ئەم توێژینەوەیە. بۆ ئەم مەبەستە توێژەر لەنێو کۆمەڵێک لە کۆنترین دەقە میژوویی و ئەدەبی(شێعری) و هەروەها فەرهەنگی زارەکی(بەیت و پەندی پێشینان) پەیجۆری بابەتەکەی کردووە و لەسەر دەیان نموونەی ناو دەقەکان شیکردنەوەی بۆ ئەم دوو چەمکە ئەنجام داوە. ئەنجامی توێژینەوەکە ڕوونی دەکاتەوە کە لە دەقی نووسراو و زارەکی کوردیدا منداڵ و منداڵی، زێدەتر وەک دیاردەیەکی بایەلۆژی دەردەکەون.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Child and Childhood in Kurdish Texts

نویسنده [English]

Ahmad Shabani

teacher

چکیده [English]

This article investigates the emergence and status of the concepts of “child” and “childhood” in Kurdish written and oral texts. Two perspectives are considered: first, the child as a biological phenomenon, present from the beginning of human life and undergoing physical growth; second, the child as a social construct, with childhood emerging as a historical phenomenon at a specific stage of social development. The central question is whether, in Kurdish history and literature, child and childhood are primarily biological realities or social constructs. Using a conceptual analysis of selected texts, the study examines these concepts across early historical and literary sources, including poetry, as well as oral cultural forms such as narrative poetry and proverbs. The analysis draws on numerous examples from these texts. The findings suggest that, in both written and oral Kurdish sources, the concepts of child and childhood predominantly appear as biological phenomena.

کلیدواژه‌ها [English]

child
childhood
childhood period
Kurdish history
Kurdish narrative poetry
Kurdish poetry
Kurdish proverbs

مراجع

کوردی

بۆکانی، سابیر(2020)، میتۆدی توێژینەوەی زانستی، سلێمانی: چوارچرا.

بەدلیسی، میرشەرەفخان (2006)، شەرەفنامە مێژووی ماڵە میرانی کوردستان، وەرگێڕانی هەژار، هەولێر: ئاراس.

بێسارانی، مەلا مصطفی (1996) دیوانی بێسارانی، لێکدانەوەی: حەکیم مەلا ساڵح،

https://books.vejin.net/ck/book/28. (ڕیککەوتی دەستپێڕاگەیشتن: 20/5/1402).

پیرەمێرد(1950)، پەندەکانی پیرەمێرد، https://books.vejin.net/ck/book/245 (ڕیککەوتی دەست پێڕاگەیشتن: 25/5/1402).

خانی، ئەحمەد(1919)، مەم و زین، https://books.vejin.net/ck/book/86 (ڕیککەوتی دەست پێڕاگەیشتن: 1/8/1402).

خانی، ئەحمەد(1988)، نووبەهارا بچووکان، ڤەژاندنا: پەرویز جهانی،

https://books.vejin.net/ck/text/23029 (ڕیککەوتی دەست پێڕاگەیشتن: 30/5/1402).

حەریق(1369)، دیوانی حەریق، گردآورنده سەید نەجمەدین ئەنیسی، سەقز: محمدی.

زەکی‌بەگ، محەمەد ئەمین(1401)، خۆلاسەیەکی تاریخی کورد و کوردستان، بانە: ڕێگا.

شەبانی، ئەحمەد(2024)، فەلسەفە و ئایدیۆلۆژیا لە پەوەردەی هاوچەرخدا، سلێمانی: ده‌زگای ڕۆشنبیریی جه‌مال عیرفان.

شەبانی، ئەحمەد(2025)، دەروازەیەک بۆ مێژووی سەردەمی منداڵی (کۆمەڵە وتار) [ئامادەی چاپ].

مان، ئوسکار(1906)، شێوەزاری کوردی موکریانی، بەیتی لاس و خەزاڵ،

https://books.vejin.net/ck/book/133 (ڕیککەوتی دەست پێڕاگەیشتن: 10/8/1402).

مان، ئوسکار(1906)، شێوەزاری کوردی موکریانی، بەیتی شێخ فەرخ و خاتوون ئەستی،

https://books.vejin.net/ck/book/133 (ڕیککەوتی دەست پێڕاگەیشتن: 10/8/1402).

مەحموودزادە، ڕەهبەر(1381) پێکهاتەی بەیتی کوردی، ورمێ: دەزگای سەلاحەدین ئەیوبی.

مەلای جزیری(1361)، دیوانی مەلای جزیری، شەرحی هەژار موکوریانی، تاران: سروش.

نالی(1363)، دیوانی نالی، لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس و فاتح عەبدولکەریم، ورمێ: دەزگای سەلاحەدین ئەیوبی.

فارسی

احمدی، جمال (1395)، تاریخ ادبیات کردی از آغاز تا جنگ جهانی اول، سقز: گوتار.

باقری، خسرو و همکاران (1389) رویکردها و روش‌های پژوهش در فلسفۀ تعلیم و تربیت، تهران، پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

پولادی، کمال(1378)، بنیادهای ادبیات کودک، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

توسلی، طیبه (1399) «روش تحلیل مفهومی در تعیین هدف‌های تربیتی از دیدگاه ریچارد پیترز، بیان و نقد» مبانی تعلیم و تربیت دانشگاه فردوسی مشهد، ش. 16، صص. 75-59.

جورجیا، مارگاریتا(1394)، «دوران کودکی در ادبیات انگلیس»، دایرةالمعارف موضوعات در ادبیات، ترجمۀ روجا علی‌نژاد،‌ نقد کتاب کودک و نوجوان،‌ ش. 7 و 8، صص. 208-203.

حاتمی، زهرا(1401)، تاریخ کودکی در ایران (از آغاز عصر ناصری تا پایان دورۀ رضا شاه)، تهران: علم.

صفی‌زاده (بۆرەکەیی)، صدیق(1378)، تاریخ کرد و کردستان، تهران: آتیه.

گوتک،‌جرالد.ال(1388)، مکاتب فلسفی و آرای تربیتی، ‌ترجمۀ محمدجعفر پاک سرشت، ‌تهران: سمت.

English

Ariès, Philippe (1960), centuries of Childhood, A Social History of Family Life Translated from the French by Robert Baldick, New York: Alfred A. Knopf.

Woodhed Martin (2015) Childhood Studies: Past, Present and Future. (An introduction to Childhood studies), Third Edition, Edited by Mary Jane Kehily, Open University Press.

Wahby, Taufiq (1948), The Rock-Sculptures in Gunduk (in Kurdistan) Cave, Sweden(1983).