جستاری در اساطیر منظومه‌ی کردی مم(mam) و زین(zin)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه علّامۀ طباطبائی، تهران، ایران

2 دانشگاه علّامۀ طباطبائی

چکیده

داستان مم و زین آمیخته با نمادها و اسطوره­‌های ایرانی و بیانگر فرهنگ دیرین این ملّت است که از طریق بازشناسی آن، می­‌توان غبار از چهره‌ی بسیاری از­ این نمادهای اسطوره­‌ای کنار زد. در این پژوهش، با تکیه بر مطالعات کتابخانه­‌ای و اسنادی و بهره­‌گیری از روش استقرایی- تحلیلی، به بازکاوی این نمادهای اساطیری که در سراسر داستان مشهود است، پرداخته­‌ایم. بررسی این گونه داستان­‌ها که در حوزه‌های فرهنگیِ ایرانی به اشکال مختلف بر زبان مردم جاری است، گوشه­‌های پنهان فرهنگ این مرز و بوم را روشن خواهد کرد. علاوه بر این، تحلیل نمادها و اساطیر داستان مم و زین با رویکرد پژوهشی، گویای آن است که مضمون آیینی این داستان، مقدّم بر کارکرد عاشقانه‌ی آن است و چه بسا مضمون عاشقانه‌ی داستان در اولویت بعدیِ اهمیت قرار دارد. همچنین نشانه­‌های آیین میترایی در این داستان نمود بارزی دارد، چنان­‌که در بازکاوی اعداد دوازده، سه و هفت، می­‌توان به تأثیرپذیری آن از آیین میترا پی برد؛ ضمن این­‌که «مم»، یک مام ایزد و «زین» یک پری­زاد است. از سوی دیگر، داستان مشتمل بر ویژگی­‌هایی فراتر از قصّه‌ی پریان است. این پژوهش می­‌تواند به منزله‌ی درآمدی بر نقد اسطوره­‌ایِ داستان مم و زین باشد و زمینه را برای خوانش کارکردهای چندوجهی آن فراهم کند. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An inquiry in myths of Kurdish poetic collection of Mam and Zin

نویسندگان [English]

  • Shirzad Tayefi 1
  • Mohsen Rahimi 2
1 Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
2 Allameh Tabataba'i University
چکیده [English]

The story of ‘Mam and Zin’ is combined with ethnic and local symbols and myths of Persian people and denotes archaic culture of this nation by recognition of this story one can wipe out the dust from image of most of these mythical symbols. With focusing on librarian and documentary studies in this investigation and benefitting from inductive- analytical method, we have inquired again into mythical symbols which are tangible throughout this story. Analysis on such stories in various parts of Iran by different techniques prevalent in language of the public will reveal hidden dimensions of culture of this land. Moreover, conducting analysis on symbols and myths of ‘Mam and Zin’ story through researching approach denotes that the ritual theme of this story is prior to its romantic use and perhaps romantic theme of this story is ranked at the next position of importance. Similarly, some signs of Mithraism belief are tangibly seen in this story so one can find the influence of Mithraism in this story by investigation of numbers (twelve, three, and seven) again in the given story. Further, ‘Mam’ stand for s Mam Izad (goddess) and ‘Zin’ is a fairy. In addition, this story includes several features beyond Fairy Tale. The present research may serve as a prelude for mythical critique of this study and prepare the ground for reading its multi-faceted uses of it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kurdish verse
  • Mam and Zin
  • Myth
  • symbol
  • Izad Mam
  • Fairy
 
استخری، پروین (۱۳۸۱). «میترائیسم» . مجلهی نامه ی انجمن، شماره ی ۷ صص ۱۵۰-۱۶۰.
اسماعیلپور، ابو القاسم (۱۳۹۱). اسطوره و بیان نمادین. تهران: سروش، چاپ سوم.
ایوبیان، عبیدالله (۱۳۴۰). «چریکه ی کردی». مجلسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، شماره ۵۷ تا 63.
برفر، سید محمد (۱۳۸۸). «پری زادگان نباتی». فصلنامه ی پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره ی ۱۴، صص ۱۲۷ - ۱۴۶.
پراپ، ولادیمیر (۱۳۹۲). ریخت شناسی قصه های پریان. ترجمه ی فریدون بدره ای، تهران: توس. چاپ سوم.
پرهیزی، عبد الخالق (۱۳۸۵). وزن شعر کردی. تهران: کتاب زمان.
جنولی، گراردو (۱۳۸۲). «آیین میترا». ترجمه علیرضا شجاعی، مجله هفت آسمان، شماره ۱۹، صص ۹۵ -۱۰۲
خال، شیخ محمد (۱۳۶۶). فرهنگ خال (کردی-کردی). سقز : کتابفروشی محمدی.
خانی، احمد (۱۳۶۷). مم و زین. تصحیح پرویز جهانی، ارومیه : صلاح الدین ایوبی.
خلف تبریزی، محمد حسین برهان (۱۳۶۲)، برهان قاطع. تهران: امیر کبیر.
خیام، غیاث الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم (۱۳۹۰). رباعیات ، تصحیح محمدعلی فروغی و قاسم غنی، تهران: اساطیر.
دلاشو، لوفر (۱۳۶۶). زبان رمزی قصه های پریوار. ترجمه ی جلال ستاری، تهران: توس.
دهلوی، سید احمد (۱۹۹۷). فرهنگ آصفیه. لاهور: مرکز اردو و بورد گلبرگ.
زمردی، حمیرا (۱۳۷۹). «تجلیات قدسی؛ تمهیدات عددی اسطوره، سمبل و نماد». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره ۱۵۶، صص ۲۵۹-۲۷۴.
-------------- (۱۳۸۷)، نمادها و رمز های گیاهی در شعر فارسی. تهران: زوار.
سرکاراتی، بهن (۱۳۵۰). پری (تحقیقی در حاشیهی اسطوره شناسی تطبیقی)». مجلهی دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی تبریز، دورهی ۲۳، شماره های ۱۰۰-۹۷، صص 1- ۳۲.
شاتوک، سیبل (۱۳۸۱). دین هندو. ترجمه حسن افشار. تهران: مرکز.
شمیسا، سیروس (۱۳۸۰). انواع ادبی. تهران: فردوسی.
صفاری، نسترن (۱۳۸۲)، »چهره ی اساطیری پری در شاهنامه» . مجله ی رشد آموزش زبان و ادب فارسی، سال هفدهم، شماره ی ۶۶، صص ۸۴-۸۸.
فاضلی، فیروز و ابراهیم کنعانی (۱۳۸۹). «سیاووش، شخصیتی آیینی و راز ناک در شاهنامه». مجله ی پژوهش های ادب عرفانی (گوهر گریا)، شماره ی ۱۳، صص ۹۳ - ۱۰۸.
فردوسی، ابو القاسم (۱۳۶۸). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: روزبهان.
فیروز مندی، بهمن و همکاران (۱۳۹۱). روایتی محلی از اسطوره ی «الهه ی باروری در لرستان». مجله ی زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان)، دوره ی چهارم، شماره ی ۲ (پیاپی ۱۲)، صص ۲۵-۴۳.
مان، اسکار (۲۰۰۶). تحفه ی مظفریه. مقدمه و دوباره نویسی محمد امین شیخ الاسلامی مکری (هیمن)، هه ولیر: ئاراس.
مردوخ روحانی، ماجد (۱۳۹۲). فرهنگ فارسی کردی، سنندج: دانشگاه کردستان، چاپ دوم.
مکی، مریم (۱۳۹۰). «بررسی تطبیقی ایزدان سه گانه در ایران و ارمنستان در دوران باستان». فصلنامه ی ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، دوره 7، شماره ی ۲۲، ص ۱۲۰-۱۴۱.
میرزایی ناظر، ابراهیم (۱۳۷۰). تفسیر واژه ی دیو و پری, ماهنامه ی چیستا، شماره ۸۲ و ۸۳، صص ۱۸۷-۱۹۴.
نظامی گنجوى، الیاس بن یوسف (۱۳۸۲). کلیات نظامی، تصحیح و شرح وحید دستگردی، تهران: طلایه.
نقوی، شهریار و همکاران (۱۹۹۳). فرهنگ اردو – فارسی، لاهور: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
ورمازرن، مارتین (۱۳۷۲). آیین میترا، ترجمه ی بزرگ نادر زاد، تهران: چشمه.
هه ژار، عبد الرحمن شرفکندی (۱۳۷۶). هه نبانه بورینه ( فرهنگ کردی۔ فارسی). تهران: سروش.
یاحقی، سید محمد جعفر (۱۳۸۲). فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
یکتایی، مجید (۱۳۴۹). «میترائیسم و سوشیانس مهر». مجلسه بررسی های تاریخی، شماره ۳۰، صص ۸۹-۱۲۶. یونگ، کارل گوستاو (۱۳۹۱). انسان و سمبل هایش، ترجمهی محدود سلطانیه، تهران: جامی.