بررسی زندگی، احوال و آثار الماس‌خان کندوله‌‌ای (بر پایۀ نسخه‌های خطی آثار او)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

الماس‌خان کندوله‌ای از شاعران نامی گورانی‌سرایِ کُرد در قرن دوازدهم هجری به شمار می‌آید. با این‌که پژوهشگران اشارات فراوانی به احوال و آثار او کرده‌اند، امّا بیشتر منابع تکرار مطالب پیشین بوده و تاکنون پژوهش دقیق و اطمینان‌بخشی دربارة زندگی و سروده‌های او انجام نگرفته است. آوازه‌ی الماس‌خان به‌سبب منظومه‌هایی است که به وی نسبت داده‌اند، هرچند بیشتر این آثار از آنِ او نیست. در این جستار، ضمن نقد و بررسی نظر پژوهشگران درباره‌ی زندگی و آثار شاعر، کوشش می‌شود بنا بر نسخه‌های خطّی‌یی که در انتساب آنان به الماس‌خان جای تردیدی نیست، دقایق زندگی و پاره‌ای از عقاید و باورهای او آشکار شود. نام و تخلّص، نسب، تاریخ ولادت و زادگاه، شرح حال، تاریخ وفات، آرامگاه و اعتقادات الماس خان، از مباحث برجسته‌ی مقاله‌ی پیشِ روست. در پایان نیز نسخه‌های خطّیِ آثار او در کتابخانه‌های ایران و جهان معرفی می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Surveying Almas Khan-e Kanoule'ei Poetry, Literary Works and His Life (Based on Almas Khan-e Kanoule'ei Manuscripts)

نویسنده [English]

  • seyyed arman hosseini abbariki
shahid madani azarbaijan
چکیده [English]

Almas Khan-e Kanoule'ei is one of the famous Kurd poets in the twelfth century A.H. Although researchers have frequently pointed to his literary works, no careful research has so far been done on his life and poetry. Almas Khan-e Kanoule'ei is famous for the lyrics ascribed to him. This paper, is an attempt to criticize the views of researchers based on the manuscripts that belong to Almas Khan for certain, and reveal some of his opinion and beliefs. Outstanding subjects dealt with in this paper are his name, pseudonym, descent, date of birth and death, place of birth and burial, and his beliefs. Finally, his manuscripts in the libraries of Iran and the world are introduced.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Almas Khan-e Kanoule'ei
  • Life
  • personality
  • kurdish poetry
  • manuscripts
 
منابع
الف) کتاب ها و مقالات
ادوای، مظهر (۱۳۹۱). «نسخه ی گربه و موش هورامی (اورامی)». پیام بهارستان، دوره ی دوم، سال پنجم، شماره هجدهم، صص ۸۱-۰۹۹
امینی، محمدرشید (۱۳۹۶)، که شکولی شاعیرانی هه ورامان، سنندج: انتشارات کردستان.
بهرامی، ایرج (۱۳۸۹). شاهنامه کردی، تهران: آنا.
بید کی (الف)، هادی (۱۳۹۵). «کتاب شناسی توصیفی حماسه های خطی گردی در کتابخانه های ایران»، مجموعه مقاله های همایش شاهنامه پس از شاهنامه ، به کوشش فرزاد قائمی، مشهد: به نشر، صص ۶۷-۹۰.
بید کی (ب)، هادی (۱۳۹۵). فهرست توصیفی متون خطی کردی در کتابخانه های ایران: منظومه های دینی و عاشقانه. کشکول: فصلنامه اسناد و نسخه های خطی مناطق کردنشین، سال دوم، شمارهی ۱ و ۲، صص ۱۹۲-۲۲۱.
بیگ باباپور، یوسف (۱۳۹۴). دست نویس های کردی، ارمنی و زبان های باستانی در برخی کتابخانه های جهان. تهران: منشور سمیره.
 پری، جان (۱۳۶۸). کریم خان زند. ترجمه ی علی محمد ساکی، تهران: نشر نو.
حسینی آبباریکی، سید آرمان (۱۳۹۳). «نسخه های نویافته از شاعران گرد در کتابخانه ی دولتی برلین». بساتین، سال اول، شماره ی دوم، صص ۲۳۹-۲۶۰.
(۱۳۹۵)، «نگاهی به منظومه ی گورانی هفت لشکر و معرفی نسخه های خطی آن». پیام بهارستان ، سال هشتم، شماره ی ۲۷، صص ۶۸-۹۸.
زندیه، حسن و فریبرز ویسی (۱۳۹۳). رویکرد ایلات و طوایف کرمانشاهان در هم گرایی و واگرایی نسبت به حاکمان زندی . پژوهشنامه ی تاریخ های محلی ایران، سال دوم، شماره سوم، صص ۳۶-۵۱.
سلطانی، محمد علی (۱۳۸۴). حدیقه ی سلطانی. تهران: سها، چاپ دوم.
شریفی، احمد (۱۳۷۴). «شاهنامه کردی». نمیرم از این پس که من زنده ام، به کو شش غلامرضا ستوده، تهران: دانشگاه تهران، صص ۹۴۷ - ۹۵۶.
صالحی، محى الدین (۱۳۸۰). سرود با دیه. سنندج: انتشارات کردستان.
صفی زاده بوره که یی، صدیق (۱۳۸۰). دایرة المعارف گردی. تهران: پلیکان.
- (۲۰۰۸). میژووی ویژه ی کوردی. هه ولیر: تاراس، چاپ دوم.
غضنفری امرایی، اسفندیار (۱۳۶۴). گلزار ادب لرستان. تهران: کاوش.
قره داغی، محمد علی (۲۰۱۱). که شکلی که له پووری ئه ده بی کوردی. هه ولیر: ئاراس.
کردستانی، مصطفی (بی تا). خورشیدی خاوه ر. بغداد: المکتبة العربیة.
کندوله ای، الماس خان (۱۳۷۳). شیرین و فرهاد. تصحیح امین گجری، قم: سینا.
- (۱۳۹۴)، سیاوش نامه، تصحیح و تعلیقات از خلیل بیگزاده، تهران: یار دانش.
- (۲۰۱۴). داستانی مشک و پشیله . تصحیح و مقدمه از کاروان عثمان خیاط و محمد رشید امینی، سلیمانیه: انستیتوی کَلَپوری کرد.
گجری، امین (۱۳۷۸). از بیستون تا دالاهو. تهران: انتشارت مه.
گلستانه، ابوالحسن محمد بن امین (۱۳۴۴). مجمل التواریخ پس از نادر. با ذیل زین العابدین کوهمره، به کوشش محمد تقی مدرس رضوی، تهران: ابن سینا، چاپ دوم.
مردوخ روحانی، بابا (۱۳۹۰). تاریخ مشاهیر کرد. تهران: سروش، چاپ سوم.
نامی، محمدصادق (۱۳۱۷). تاریخ گیتی گشا. تصحیح و مقدمه از سعید نفیسی، تهران: اقبال.
ورهرام، غلامرضا (۱۳۶۶). تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عصر زند. تهران: معین.
یزدانپناه، مجید (۱۳۸۴)، تصحیح رستم و زنون الماسخان کندوله ای (و مقابله با شاهنامه فردوسی)، کرمانشاه: چشمه ی هنر و دانش.
Mahmoudveysi, Parvin (2016). The Meter and the Literary Language of Gūrānī Poetry. Hamburg.
 
ب) نسخه های خطی
جنگ گورانسی [شامل اشعاری از بهرام، گریه و موش الماس خان و سروده های دیگر از او] . کتابخانه ی دولتی برلین، شماره Ms.or.oct ۱۱۷۸
جنگ گورانی [نامه های منظوم الماس خان و میرزا شفیع ]. کتابخانه ی شخصی محمد رستگار رضاقلی، سقز.
جنگ گورانی، کتابخانه ی شخصی یحیی محمدی، سنندج.
رضاخان رستم و اسفندیار . کتابخانه ی دولتی برلین، تاریخ کتابت / سر ایش: ۱۰۱۲ ق.، شماره ی Ms.or.oc  ۱۱۸7.
کندوله ای (الف)، الماس خان. سروده ی زمستان بر زن. کتابخانه ی دولتی برلین، شماره ۹۷۷۴   Hs, or.
کندوله ای (ب)، الماس خان. خسرو و شیرین. کتابخانه ی دولتی برلین، کاتب: عبدالرحمن ابن ملا رستم، تاریخ کتابت: ۱۲۴۱ ق.، شماره Petermann II Nachtrag۱۳.
کندوله ای (ج)، الماس خان. شیرین و خسرو. کتابخانه ی ملی دانمارک، تاریخ کتابست: ۱۳۰۶ق،، شماره ی cod.pers.add.۵۴.
کندوله ای (د)، الماس خان. شیرین و فرهاد. کتابخانه ی دولتی برلین، کاتب: محمدرحیم کرمانشاهانی، تاریخ کتابت: ۱۳۳۲ ق.، شمارهHs, or. ۹۷۷۷.
کندوله ای (هـ)، الماس خان. گربه و مسحوش. کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی، | شماره ۹۷۸۸.
کندوله ای (و)، الماس خان. مناجات، کتابخانه ی دولتی برلین، کاتسب شده در حیم ولد کریم، شمارهHs. Or. ۹۷۷۸.
کندوله ای (ز)، الماس خان. مناجات نامه کتابخانه ی شخصی غفار ابراهیسی، جوانرود.
کندوله ای  (ح)، الماس خان. تادر. سازمان اسناد و کتابخانه ی ملی جموری اسلامی ایران، کاتب: صفر علی مو سوری، تاریخ کتابت: ۱۳۰۵ ق.، شماره ی بازیابی .۵-۷۲۵۵.
کندوله ای (ط)، الماس خان. نادر نامه به کتابخانه ی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تهران، شماره ۴۶. کند وله ای (ی)، الماس خان. نادر نامه. کتابخانهای دولتی برلین، شمارهHs. Or.۹۷۷۵.
کندوله ای (ک)، الماس خان. نادر نامه. کتابخانه ی شخصی قدرت قزوینه ای، کنگاور، کاتب: علی فرزند الله داد.
کندوله ای (ل)، الماس خانه شما در نامه، کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی، شماره .۱۳۶۹۰.
کندوله ای (م)، الماس خان. جنگناهای نادر. کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی، کاتب: فرج الله بن عزیز الله ترکاشوند، ۱۲۷۷ ق.، شمارهی ۱۲۸۷۴.
کندوله ای ، نورعلی، خورشید خاور. کتابخانه ی دولتی برلین، تاریخ کتابت ۱۹۹۰م.با شماره  Ms.or.oc .۱۱۷۱.