معرّفی مآخذ اشعار فارسی کتاب شرفنامۀ بدلیسی

محمدی, یداللّه; پارسا, سید احمد

doi:10.34785/J013.2022.813

معرّفی مآخذ اشعار فارسی کتاب شرفنامۀ بدلیسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکترای زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

² استاد زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

10.34785/J013.2022.813

چکیده

شرفنامه یکی از متون تاریخی - ادبی نثر فارسی است و یکی از ویژگی‌های بارز آن همراه ساختن تاریخ با شواهد شعری است. بدلیسی در شرفنامه 5/554 بیت شعر آورده؛ ولی تنها به نام سرایندۀ 148 بیت (69/26 درصد) اشاره کرده‌است؛ بنابراین سرایندۀ 5/406 بیت (3/73 درصد) از اشعار شرفنامه معلوم نیست. هدف پژوهش حاضر تعیین مآخذ این ابیات و ارائۀ مستندات لازم است. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و داده‌ها به شیوۀ کتابخانه‌ای و سندکاوی با استفاده از روش تحلیل محتوا بررسی و از لحاظ آماری با تاریخ بیهقی و نفثه‌المصدور مقایسه شده‌اند. یکی از یافته‌های پژوهش حاضر، دستیابی نگارندگان به مأخذ 187 بیتِ دیگر (72/33 درصد) از اشعار شرفنامه و معرفی منابع آن‌هاست. بدین ترتیب شمار ابیات شرفنامه که منبع آن‌ها برای خوانندگان شناخته‌شده تلقی می‌گردد، به 335 بیت (41/60 درصد) می‌رسد؛ از این رو معرفی سرایندۀ 72/33 درصد از سروده‌های بی‌مأخذ شرفنامه را می‌توان نوآوری این مقاله دانست. نتیجه همچنین نشان می‌دهد شرف‌خان برای یافتن این 335 بیت، دستِ‌کم از دیوان‌ها و اشعار 44 شاعر بهره گرفته‌است. بنابراین پژوهش حاضر، علاوه بر معرّفی منابع و مآخذ اشعار شرف‌نامه، وسعت دامنۀ مطالعات و کثرت اطّلاع و پرمایگی شرف‌خان را نیز نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.26453657.1400.7.2.8.1

عنوان مقاله [English]

Introducing the Sources of Persian Poems in Bidlisi’s Sharafnameh.

نویسندگان [English]

Yadullah Mohamadi ¹
Sayyed Ahmad Parsa ²

¹ Ph.D. Student of Persian Language and Literature, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran.

² Professor of Persian Language and Literature, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran.,

چکیده [English]

Sharafnameh is a historical, literary Persian prose text, and one of its prominent features is combining history with poetry. Bidlisi has used 554.5 lines of poetry in Sharafnameh while mentioning the poets of only 148 (26.69 %) lines. Thus, the poets of 406.5 (73.3%) lines of the Persian poems of Sharafnameh are unknown. This study aimed to identify the sources of these seventy-three percent and present the necessary documentation. The applied research method was descriptive-analytical. The data was collected using library and documentary research, analyzed using the content analysis method, and compared analytically with Bayhaqi's History and Nafsat al-Masdoor. One of the present study results is identifying and introducing the sources of 187 (33.72%) other lines of the Persian poems in Sharafnameh. Therefore, the number of lines of poetry with recognized sources reaches 335 (60.41%). Accordingly, the present study could introduce the unknown sources of 33.72% lines of poetry in Sharafnameh. The results also indicated that Sharaf Khan relied on divans and works of at least 44 poets to find these 355 lines. Therefore, the present study also pointed out the broadness of his readings and the richness of his resources.

کلیدواژه‌ها [English]

Bidlisi’s Sharafnameh
Amir Sharaf Khan
Persian Poetry
Poets
Sources

مراجع

انوار، قاسم (1337). کلیّات قاسم انوار، با تصحیح و مقابله و مقدمۀ سعید نفیسی، تهران: سنایی.

باباافضل، حکیم افضل‌الدّین محمّد مرقی کاشانی (1363). دیوان و رساله المفید للمستفید، بررسی و مقابله و تصحیح از مصطفی فیضی و حسن عاطفی و عبّاس بهنیا و علی شریف، تهران: زوّار.

بافقی، وحشی (1347). دیوان کامل وحشی بافقی، ویراستۀ حسین نخعی، تهران: امیرکبیر.

بدلیسی، شرف‌خان بن شمس‌الدّین (1377). شرفنامه (تاریخ مفصّل کردستان) (ج1و2)، به اهتمام ولادیمیر ولییامینوف زرنوف، تهران: اساطیر.

بدلیسی، شرف‌خان (2017). شرفنامه (ج1)، ترجمۀ صلاح‌الدّین آشتی، سقز: گوتار.

جامی، نورالدّین عبدالرّحمن (1341). دیوان کامل جامی، ویراستۀ هاشم رضی، تهران: پیروز.

جامی، نورالدّین عبدالرّحمان بن احمد (1378). نامه‌ها و منشآت جامی، تصحیح عصام‌الدّین اورون بایف و اسرار رحمانوف، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.

جامی خراسانی، استاد نورالدین عبدالرحمان بن احمد (بی‌تا). مثنوی هفت‌اورنگ، به تصحیح و مقدّمۀ آقا مرتضی مدرّس‌گیلانی، تهران: سعدی.

جغتایی، هلالی (1375). دیوان، به تصحیح و مقدّمۀ سعید نفیسی، تهران: سنایی، چاپ سوم.

حاجیان‌نژاد، علیرضا (1395). «مآخذ اشعار عربی جلد چهارم تاریخ وصاف». نامۀ فرهنگستان، سال پانزدهم، شمارۀ 3، صص 30 – 64 .

حافظ، مولانا شمس‌الدّین محمّد (1374). دیوان غزلیات حافظ شیرازی، به کوشش خلیل خطیب‌رهبر، تهران: انتشارات صفی‌علیشاه، چاپ پانزدهم.

دهخدا، علی‌اکبر (1336). لغت‌نامه، جلد سی‌وهفتم، تهران: سیروس.

زاکانی، عبید (بی‌تا). کلیات عبید زاکانی، با تصحیح و مقدمۀ عباس اقبال آشتیانی، بی‌جا.

ساوجی، سلمان (1336). دیوان، با مقدّمۀ تقی تفضّلی و به اهتمام منصور مشفق، تهران: صفی‌علیشاه.

سبزواری، امیرشاهی (1348). دیوان، به تصحیح و حواشی و مقدّمۀ سعید حمیدیان، تهران: ابن سینا.

سعدی، مصلح بن عبدالله (1374). کلّیّات سعدی، با مقدّمه و تصحیح محمّدعلی فروغی، تهران: نشر طلوع.

سنائی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1377). حدیقه‌الحقیقه و شریعه‌الطّریقه، تصحیح و تحشیه مدرّس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ پنجم.

ـــ (1354). دیوان، با مقدّمه و حواشی و فهرست به سعی و اهتمام مدرّس رضوی، تهران: انتشارات سنایی.

صفوی، سام میرزا (بی‌تا). تذکرۀ تحفۀ سامی، تصحیح و مقدّمه از رکن‌الدّین همایونفرّخ، تهران: شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران.

ظهیر فاریابی، طاهربن محمّد (1388). دیوان، به تصحیح و مقدّمۀ محسن آثارجوی، تهران: سنایی.

عربشاه یزدی، عمادالدّین (1370). مونس‌العشاق، به کوشش سیّده محموده هاشمی، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

کاردگر، یحیی و اکبر گلابیان (1398). «پیوندهای محتوایی و معنایی ابیات تضمین‌شدۀ کلیله‌ودمنه با متن». نثرپژوهی ادب فارسی، سال 22، دورۀ جدید، شمارۀ 45، صص 171 – 190.

کرمانی، خواجو (بی‌تا). دیوان کامل خواجوی کرمانی، با مقدّمۀ مهدی افشار، تهران: چاپخانۀ ارژنگ.

مولانا، جلال‌الدّین محمّد بلخی (1374). مثنوی معنوی، تهران: نغمه، چاپ دوم.

نظامی، الیاس‌بن یوسف (1378). کلّیّات نظامی گنجوی، به اهتمام پرویز بابایی (مطابق با نسخۀ تصحیح‌شدۀ وحید دستگردی)، جلد اوّل و دوم، تهران: نشر علم، چاپ سوم.

همگر، مجد (1375). دیوان مجد همگر، به تصحیح و کوشش احمد کرمی، تهران: انتشارات «ما».