شرح احوال یوسف یاسَکه، شاعر سدۀ یازدهم (هـ.ق) و رفع شبهاتی دربارۀ داستان زرکلاه و یوسف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد باستان شناسی و دانشجوی کارشناسی زبان و ادبیات کردی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

10.34785/J013.2022.678

چکیده

غیرموثق‌بودن بسیاری از منابع تاریخی و ادبی، یکی از موانع و مشکلات جدی است که پژوهشگران حوزۀ تاریخ و تاریخ‌‌‌‌نگاری ادبیات کردی با آن روبه‌رو هستند. همچنین آثار زیادی از شاعران کُرد در سده­های گذشته از بین رفته است و اکنون تنها نام و بخش‌هایی از اشعار آنها در دسترس است که اطلاعات ناقصی دربارۀ آنها به دست می‌دهند، مانند تعداد زیادی از شاعران کلاسیک کُردی سبک ادبی گورانی. سدۀ یازدهم هجری قمری شروع یک نهضت شعری کُردی در بخش‌های بزرگی از کردستان بوده است و در این دورۀ زمانی شاعران زیادی به زبان کُردی به سرودن شعر پرداختند. یوسف یاسَکه شاعری از قرن یازدهم هجری است که تشابه اسمی او با شخصیت یوسف در روایتی از کتاب سیر الاکراد سبب شده است که گروهی از پژوهشگران هردو شخصیت را یکی بدانند. مقالۀ حاضر بر آن است تا با استناد به منابع تاریخی و ادبی به معرفی و شرح احوال این شاعر بپردازد و همچنین می‌کوشد شبهات موجود در خصوص تشابه اسمی این شاعر با شخصیت یکی از روایت‌های کتاب سیر الاکراد را رفع نماید. نویسنده با روش تحلیلی، با در نظر گرفتن تعدادی از اشارات ادبی در شعر شاعر مورد نظر و مُلا مصطفی بیسارانی و برخی اتفاقات تاریخی و اشاراتی به تعدادی از نام­جای‌ها و تعدادی اسم خاص در کتاب‌ها و منابع تاریخی انتساب یوسف یاسَکه را به اواخر سدۀ یازدهم هـ.ق. مشخص کرده است و با توجه به اسناد و شواهد ادبی و تاریخی روشن ساخته است که این شاعر ارتباطی با یوسف داستان کتاب سیر الاکراد ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Introducing Yusuf Yasakah, the Eleventh-Century (AH) Poet and Quelling Misgivings about the Story of “Zarkulah and Yusuf”

نویسنده [English]

  • Mohammad Rastegar Rezagholi
MA in Archeology and Undergraduate Student of Kurdish Language and Literature, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran.
چکیده [English]

The unreliability of many historical and literary sources is one of the serious obstacles facing researchers working on the history and histography of Kurdish literature. Many Kurdish poets’ works have also been lost in the past centuries. There remained only their names and parts of their poems, giving us incomplete information, such as many of the classical poets of the Kurdish Gurani. The 11th century AH was the beginning of a Kurdish poetry movement in large parts of Kurdistan, and at this time there were many poets who wrote in Kurdish. Yusuf Yasekah was a poet in the 11th century AH. The similarity between his name and the character of Yusuf in Seir Al-Akrad caused some researchers to consider both characters as one. The present study introduces this poet based on historical and literary sources and tries to quell misgivings about the similarity between his name and the character in Seir Al-Akrad. Based on some literary references in Yasekah and Mullah Mustafa Bisarani’s poems, the historical events, toponyms, and proper nouns in historical books and sources, this study determined that Yusuf Yasakah had lived in the late eleventh century AH, adopting an analytical methodology. The historical and literary evidence and documents also clarified that this poet has nothing to do with Yusuf’s story in Seir Al-Akrad.                                                                                              

کلیدواژه‌ها [English]

  • History of Kurdish literature
  • Yusuf Yasekah
  • “Zarkulah and Yusuf”
  • Saraei
  • Mulah Mustafa Bisarani
فارسی:
اردلان، مستوره (ماه­شرف خانم). (1324). تاریخ اردلان. با مقدمه و تصحیح و تحشیۀ ناصر آزادپور. سنندج: بهرامی.
آرندانی، ملا عبدالقادر. (1309 هـ .ق.). اسکن کشکول خطی. آرشیو کتابخانه شخصی رستگار رضاقلی، سنندج.
آکوپف، گ. ب و حصارف، م.ا. (1378). کردان گوران و مسئله کُرد در ترکیه. ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران: هیرمند.
بابانی، عبدالقادربن رستم. (1377). سیر ُالاکراد: در تاریخ و جغرافیای کردستان. به کوشش محمد رئوف توکلی. تهران: توکلی.
بدلیسی، شرف­الدین (بی‌تا). شرف­نامه. به تصحیح محمدعلی عونی. قاهره: فرج­الله زکی.
پیرنیا، حسن و همکاران. (1388). تاریخ ایران چاپ ششم، تهران: نگارستان کتاب.
ترکمان، اسکندربیگ. (1364). تاریخ عالم آرای عباسی. تهران: نشر طلوع.
توداری، سید عبدالصمد. (1369). نورالانوار: در سلسله آل اطهار. سنندج: حسینی­­نصب.
رشبنی، عبدالرحیم. ( 122 هـ . ق). کشکول شعر خطی. آرشیو کتابخانه شخصی رستگار رضاقلی، سنندج.
روحانی، بابا مردوخ. ( 138). تاریخ مشاهیر کرد. به کوشش محمدماجد مردوخ روحانی. چاپ دوم، تهران: نشر سروش.
سایکس، پرسی مولزورث. (1380). تاریخ ایران. ترجمۀ سید محمدفخر داعی گیلانی. چاپ هفتم، تهران: انتشارات افسون.
سلطانی، محمدعلی. (1379). حدیقۀ سلطانی. تهران: مؤسسۀ فرهنگی نشر سُها.
سیوری، راجر. م. (1382). تحقیقاتی در تاریخ ایران عصر صفوی (مجموعۀ مقالات). تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
شیرین، اردلان. (1387). خاندان کُرد در تلاقی امپراطوری­های ایران و عثمانی. ترجمۀ مرتضی اردلان. تهران: نشر تاریخ ایران.
صابری، محمد. (بی­تا). اسکن نسخه خطی. آرشیو کتابخانه شخصی رستگار رضاقلی، سنندج.
صالحی، محی­الدین. (1380). سرود بادیه در ترجمۀ شعرای کُرد و لک و لُر. سنندج: مؤلف با همکاری انتشارات کردستان. 
صفا، ذبیح­الله. ( 1356). خلاصۀ تاریخ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ایران تا پایان عهد صفوی. مجموعه مقلات ذبیح­الله صفا، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
طاریمرادی، محمد. (1391). تاریخ سنندج در عصر صفوی. سنندج: آراس.
علی­خانی، رستم. (1394). یوسف بیله­واری شاعر عهد صفوی. سنندج: انتشارات علمی کالج.
قاضی­اردلان، محمد شریف. (1392). تاریخ کُردهای اردلان. به تصحیح و تحشیۀ سیامند خلیلی. سنندج: انتشارات کُردستان.
قانعی، سعید. (1388). شاه عباس صفوی. چاپ سوم، تهران: انتشارات ساحل.
مینورسکی، ولادیمیر. (1394). «گوران»، ماهنامۀ مهاباد، سال پانزدهم، شمارۀ 176، صص 45-48.
 کوردی:
چەلەبی، ئەولیا. (١٩٧٩). کورد لە مێژووی دراوسێکانیدا، وەرگێڕانی سەعید ناکام، بەغدا: کۆڕی زانیاری کورد.
 خەزنەدار، مارف، (2002). مێژووی ئەدەبی کوردی، هەولێر: ئاراس. 
رەزاقولی، م.رەستگار. (١٣٩٤). «چوار سەدە ئەدەبی نووسراوەی کوردی». مانگ­نامەی مەهاباد، ساڵی پازدە، ژمارەی ١٧٠، ل ٣٤-٣٨.
ـــــــ (١٣٩٤). «یووسف یاسکە شاعیری سەدەی دوازدەی کۆچی مانگی». مانگ­نامەی مەهاباد، ساڵی پازدە، ژمارەی ١٧٥، ل ١٨-٢١.
مەردۆخی، عەبدولموئمن. (١٩٩٨). کەشکۆڵە شیعرێکی کوردی گۆرانی. ساغ­کردنەوەی ئەنوەر سوڵتانی، لەندەن: تراستی سۆن بۆ کوردستان.
مەولەوی، سەید عەبدولڕەحیم. (١٣٦٩). دیوانی مەولەوی. ساغ­کردنەوەی صدێق صەفی­زادە (بۆرەکەیی). تاران: بڵاوکراوەی صەفی­زادە.
ئەردەڵان،مەستوورە. (١٣٨١).  مێژووی ئەردەڵان، وەرگێڕانی عەبدولڕەحمانی شەرەفکەندی (هەژار) تاران: نشر تازۀ نگاه.