تحلیل مناظرۀ خسرو و فرهاد به روایت نظامی گنجوی و خانای قبادی از دیدگاه اصول همکاری گرایس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ایلام. ایلام، ایران.

چکیده

از دیدگاه پل گرایس، استاد فلسفۀ تحلیلی در سدۀ بیستم میلادی (1913ـ 1988م)، شکل‌گیری هر گفتگویی در گرو رعایت چهار شرط بنیادین است. این اصول که عبارتند از اصلِ کمیّت، اصلِ کیفیّت، اصلِ ربط و اصلِ رعایتِ عرف و روش، به اصول همکاری گرایس مشهور شده‌اند. او که با توضیح و تبیین این اصول توانسته نظریۀ کارآمدی در بیان معانی ضمنی جملات عرضه کند، نشان داده است که نقض یک یا چند اصل از اصول یادشده به‌سبب اغراض خاصی اتفاق می‌افتد. با کاربست این نظریه می‌توان معانی ضمنی متون به‌ویژه نوع مناظره را که مبتنی بر گفتگو است، تحلیل کرد. مناظرۀ خسرو و فرهاد از معروف‌ترین مناظره‌های تاریخ ادبیات فارسی است که در همۀ ابیات آن یک یا چند اصل از اصول گرایس نقض شده است. در پژوهش حاضر که به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام گرفته، مصادیق نقض اصول گرایس در مناظرۀ یادشده از نظامی و ترجمۀ کُردی آن از خانای قبادی بررسی‌شده و تأثیر نقض این اصول بر ترجمۀ مذکور بیان‌شده است. نتایج پژوهش بیان‌کنندۀ آن است که بسامد بالای تخطی از اصول ارتباط و کیفیّت در شعر نظامی، علاوه بر فضاسازی و ایجاد معانی هنری، ترجمه و تقلید از این متن را دشوار ساخته است. به همین دلیل خانای قبادی برای ایجاد فضای هنری ناگزیر با حذف بخشی از مناظره، به اطناب روی آورده و اصل کمیّت را نقض کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing the debate between Khosrow and Farhad of the Narrative by Nizami Ganjavi and Khana Qubadi based on the Theory of Grice’s Maxims

نویسندگان [English]

  • Parvin Paikani 1
  • Rahman Zabihi 2
  • Alireza Shohani 2
1 Ph.D. in Persian Language and Literature, Ilam University, Ilam, Iran
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Ilam University, Ilam, Iran r.zabihi@ilam.ac.ir
چکیده [English]

According to Grice, professor of analytic philosophy in the twentieth century, the formation of any conversation depends on regarding four basic conditions. These principles include maxim of quality, maxim of quantity, maxim of relation, and maxim of manner. These four maxims are known as Grice’s maxims. By explaining these principles, he has been able to present an effective theory in expressing the meaning of sentences. He has shown that the violation of one or more of principles which are mention before, it occurs for a certain reason. By applying this theory, it is possible to analyze the implicit meaning of texts, especially debates which are based on dialogues. The debate between Khosrow and Farhad is one of the most famous conversations in history of both Persian and Kurdish literature, one or more of Grice’s maxims are violated in all its verses. In the present study, which is conducted based on a descriptive analytical style, samples of violation of principles in aforementioned debate by Nizami and its Kurdish translation by Khana Qubadi were investigated and the impact of violation these principles is stated in the mentioned translation. Results of this research indicate that the high frequency of violation of the maxims of relation and quality in Nizami poetry, in addition to creating atmosphere and creating artistic meaning, has made it difficult to translate and imitate this poem. For this reason, Khana Qobadi had to remove a part of debate to create an artistic atmosphere and he had to lengthen a part of the text and violate the maxim of quality

کلیدواژه‌ها [English]

  • Grice’s Maxims
  • Khosrow and Farhad Debate
  • Maxim of Relation
  • Maxim of Quantity
  • Maxim of Quality

مراجع

آهنی، غلامحسین. (1339). نقد معانی در صنعت نظم و نثر فارسی. اصفهان: کتاب‌فروشی تأیید.
اکو، امبرتو؛ و ... (1383). استعاره. ترجمۀ گروه مترجمان به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سورۀ مهر.
ایچیسون، جین. (1371). مبانی زبان‌شناسی. ترجمۀ محمد فائض، تهران: نگاه.
پالمر، فرانک ر. (1366). نگاهی تازه به معنی‌شناسی. ترجمۀ کورش صفوی، تهران: مرکز.
جعفری، محمد و سفیان کناری. (1390). «تحلیل سبک گفتارهای نمایشی در ملودی شهر بارانی اثر اکبر رادی». نقد ادبی، پیاپی 16، صص 149- 176.
حافظ، شمس‌الدین محمد. (1362)، دیوان. تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.
حبیب‌‌اللهی، مهدی و همکاران. (1395). «تفاوت تعبیر در آیات مشابه قرآن بر پایۀ تخطی از اصول گرایس». آموزه‌‌های قرآنی، شمارۀ 24، صص 109-141.
خیرآبادی، رضا (1392). «نقش تخطی از اصول گرایس در ایجاد نسل جدیدی از لطیفه‌‌های ایرانی». جستارهای زبانی، دورۀ 4، شمارۀ 4، صص 39- 53.
داد، سیما. (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
دادخواه تهرانی، مریم و بهروز محمودی بختیاری. (1390). «بازتاب فمینیسم از رهگذر کارکرد اصول همکاری گرایس در نمایشنامۀ سالار زنان». پژوهش ادبیات معاصر جهان، شمارۀ 63، صص 103- 121.
ذوالفقاری، حسن. (1394). یک‌صد منظومۀ عاشقانۀ فارسی. تهران: چشمه.
رادویانی، محمدبن‌عمر. (1386). ترجمان البلاغه. به اهتمام محمدجواد شریعت، اصفهان: دژنپشت.
رجبی، زهرا. (1397). «بررسی و تحلیل گفتگوهای سورۀ یوسف در قرآن بر اساس نظریۀ گرایس»، پژوهش‌‌های زبان‌شناختی قرآن، سال 7، شمارۀ 2 (پیاپی 14)، صص 35-50.
رستگار فسایی، منصور. (1380). انواع شعر فارسی. شیراز: نوید شیراز.
روشن، بلقیس و لیلا اردبیلی. (1392). مقدمه‌ای بر معناشناسی شناختی. تهران: علم.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1389). پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد. تهران: علمی.
سیفی، آسیه و کامبیز محمودزاده. (1388). «نقش اصل همکاری گرایس در دستیابی به تعادل در ترجمه». مطالعات ترجمه، شمارۀ 28، 45-57.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1381). «در ترجمه‌ناپذیری شعر». ایران‌شناسی، سال 14، شمارۀ 56، صص 744-749.
ـــــ (1392). زبان شعر در نثر صوفیه، درآمدی به سبک‌شناسی نگاه عرفانی. تهران: سخن.
شمیسا، سیروس. (1386). نگاهی تازه به بدیع. ویراست سوم، تهران: میترا.
شهابی، علی‌‌اکبر (بی‌‌تا). نظامی شاعر داستان‌سرا. تهران: کتابخانه ابن‌‌سینا.
صالحی، ژیلا و سید احمد پارسا. (1387). «مقایسۀ خسرو و شیرین نظامی با شیرین و فرهاد الماس خان کندوله‌‌ای». کاوش‌‌نامه زبان و ادبیات فارسی یزد، سال 9، شمارۀ 17، صص 129-152.
صراحی، محمدامین و زهرا غیوری. (1396). «نقش نقض اصول همکاری گرایس در ساخت کاریکلماتور». ادبیات پارسی معاصر، سال 7، شمارۀ 2، صص 35- 50.
صیادی‌نژاد، روح‌الله و سعیده حسن‌شاهی. (1398). «بررسی تلویح گفتار در نمایشنامۀ گنجشک گوژپشت محمد الماغوط». زبان و ادبیات عربی، سال 11، شمارۀ 21، صص 35-50.
عارف اردبیلی. (2535). فرهادنامه. تصحیح عبدالرضا آذر، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
فالک، جولیا اس. (1372). زبان‌شناسی و زبان؛ بررسی مفاهیم بنیادی زبان‌شناسی. ترجمۀ خسرو غلامعلی‌زاده، مشهد: آستان قدس رضوی.
فردوسی، ابوالقاسم. (1369). شاهنامه (دفتر دوم). به کوشش جلال خالقی مطلق، کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.
گرکانی، محمدحسین (شمس‌‌العلما). (1377). ابدع البدایع. به اهتمام حسین جعفری و مقدمۀ جلیل تجلیل، تبریز: احرار.
لطیف‌‌نژاد رودسری، فرخ. (1397). «نقش تخطی از قاعدۀ شیوۀ گرایس در میزان متنیت شعر نیما بر اساس رویکرد بوگراند و درسلر». جستارهای زبانی، دورۀ 9، شمارۀ 3، صص 277- 306.
لطیف‌‌نژاد رودسری، فرخ و همکاران. (1394). «نقش توازن بوگراند و درسلر در میزان متنیت شعر سپهری». پژوهش‌های ادبی، پیاپی 49، صص 57-86.
ماهیار، عباس. (1384). شرح مشکلات خاقانی، دفتر چهارم (پنجنوش سلامت). کرج: جام گل.
مقداری، صدیق‌‌السادات و زهرا ایزددوست. (1396). «تحلیل نسل جدیدی از لطیفه‌‌های رفاقتی موسوم به "آقا ما ... شما ..." در چهارچوب اصول همکاری گرایس». مطالعات زبانی و بلاغی، سال 8، شمارۀ 15، صص 191- 208.
مکاریک، ایرنا ریما. (1385). دانش‌‌نامۀ نظریه‌‌های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
نظامی گنجه‌ای، الیاس‌بن‌یوسف. (1378). خسرو و شیرین. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
نوروزی، یعقوب و سیف‌الدین آب‌برین. (1396). «بحثی در ترجمه و دشواری‌های انتقال ایماژهای شاعرانه و موسیقی شعر». پژوهش‌های ادبی و بلاغی، سال 5، شمارۀ 20، صص 107- 122.
وطواط، رشیدالدین محمدعمری. (1362). حدایق السّحر فی دقایق الشّعر. تصحیح عباس اقبال، تهران: کتابخانۀ کاوه، مطبعۀ مجلس.
همایی، جلال‌‌الدین. (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: اهورا.
یول، جورج. (1374). نگاهی به زبان (یک بررسی زبان‌شناختی). ترجمۀ نسرین حیدری، تهران: سمت.
 
کردی:
بۆرەکەیی (سه‌‌فی‌‌زاده)، سدێق. (2008). مێژووی وێژەی کوردی. هه‌‌ولێر: ئاراس.
خانای قبادی. (1369). خه‌سره‌‌و و شیرین. پێداچوونەوەی سدیق سەفی‌زادە (بۆرەکەیی)، بێ‌شوێن: دانەر.
 
English:
Grice, H. Paul. “Logical and Conversation, in Syntax and Semantics,” Vol.3, Speech Acts, ed. Peter Cole and Jerry L. Morgan, New York: Academic Press, 1975, p. 41-58.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 17 اسفند 1401
  • تاریخ بازنگری: 06 تیر 1402
  • تاریخ پذیرش: 02 تیر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار