مقایسۀ دیدگاه فرهنگی در داستان شیخ صنعان به دو روایت فولکلور کُردی و کلاسیک فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی،واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران.

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران.

چکیده

فرهنگ در بردارندۀ مباحث مختلفی است، به‌‌ویژه اگر بخواهیم داستانی را با راویان متعدد از جنبۀ فرهنگی بررسی کنیم؛ چرا که موضع جغرافیایی و فرهنگ زیست‌محیطی راوی و فرهنگ نخستین گویندۀ داستان مجهول یا معلوم در شکل‌گیری و ساختار داستان در هر دو ادب عامه و کلاسیک نقش اساسی و مهمی را ایفا کرده‌اند. پژوهش حاضر با هدف مقایسۀ دو روایت از شیخ صنعان کُردی و فارسی از دیدگاه فرهنگی با تفحص در دو مأخذ متفاوت و قابل تأمل (ادب عامه و کلاسیک) برای تبیین اشتراکات و افتراقات فرهنگی در آنها با استفاده از روش توصیفی ـ تطبیقی توانسته از منظر مذکور به جمع­‌بندی داستان بپردازد و داده‌ها را با ارائۀ جامعه و نمونۀ آماری، به ‌شیوۀ علمی مقایسه و به نتیجه برساند. راویان این دو روایت هر دو ایرانی بوده‌اند، یکی فارسی‌زبان، در قرن ششم هجری و دیگری کُردزبان، از هشتاد سال پیش. با توجه به دستاوردهای پژوهشگران، داستان مذکور با صبغۀ عرفان اسلامی پیش از عطار رواج داشته ‌است و چه بسا آبشخور آن از چشمۀ زایندۀ فولکلور پس از اسلام بوده باشد. هنگامی بحث از ادب عامه در تلفیق با موسیقی مقامی پیش می‌­آید، برای تعیین پیشینۀ آن ناگزیر از موسیقی‌شناسی قومی (اتنوموزیکولوژی) خواهیم بود؛ لذا پژوهش مستلزم تحقیق گسترده‌تری خواهد شد. عناصر فرهنگی در ساختار داستان مذکور در بیان مقاصد عالیۀ عرفانی موضوع دیگری است که در لابه‌لای این روایت‌های غنایی-عرفانی و حفظ جذابیت‌­های روایتگری در شیوۀ بیان راویان و تأثیر فرهنگ عصر راوی بر داستان، سبب تقسیم‌بندی­های بدیعی در شناخت فرهنگی داستان می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the Cultural Perspectives in the Story of Sheikh San'an: A Comparative Study of Folkloric Kurdish and Classic Persian Narratives

نویسندگان [English]

  • Nasrin Rokash 1
  • Mehri Pakzad 2
  • Farhad Kakarash 2
1 Ph.D. Student in Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Human Sciences, Islamic Azad University of Mahabad, Mahabad, Iran.
2 Assistant Professor in Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Mahabad, Iran.
چکیده [English]

Culture encompasses various topics, especially when we examine a story with multiple narrators from a cultural perspective. This is because the geographical position and environmental culture of the narrator, as well as the cultural background of the first storyteller, whether unknown or known, play a fundamental role in shaping the structure of the story in both popular and classical literature. The objective of this study is to compare two narrations of Sheikh San'an in Kurdish and Persian from a cultural standpoint. The analysis is conducted using two distinct and thought-provoking sources, namely popular and classical literature. The study employs a descriptive-comparative approach to examine the cultural similarities and differences between the two narratives. By presenting a comprehensive statistical population and data, the study aims to provide a scientific comparison and draw meaningful conclusions. Both narrators of these two narratives have been Iranian, one being a Persian speaker in the 6th century AH (Islamic calendar) and the other being a Kurdish speaker from 80 years ago. According to researchers, the mentioned story had a prevalence with an Islamic mysticism tone even before Attar, and its source can be traced back to folk traditions after the advent of Islam. When discussing the combination of popular literature and traditional music, it becomes necessary to determine its origins through the study of ethnomusicology. Therefore, further extensive research will be required to delve deeper into this subject. The cultural elements within the structure of the mentioned story serve to express the lofty mystical purposes. Another aspect is the preservation of the narrative's allure through the storytelling techniques employed by the narrators and the influence of the narrator's contemporary culture on the story. These factors contribute to the unique categorizations in understanding the cultural aspects of the story.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comparative Literature
  • Culture
  • Sheikh Sanaan
  • Kurdish Narrative
  • Persian Narrative
فارسی
اطهاری­نیک­عزم، مرضیه و مینا بلوکات (1392). «تحلیل و بررسی ترجمة نشانه­های فرهنگی در داستان مهمان مامان اثر هوشنگ مرادی کرمانی». فصلنامة مطالعات زبان و ترجمه. سال چهل‌و‌ششم. شمارة یکم. ص 134.
بلوکباشی، علی (1391). در فرهنگ خودزیستن و به فرهنگ­های دیگر نگریستن. تهران: گل­آذین. چاپ سوم.
پاکزاد، مهری (1396). «مقایسه­ی دو روایت از قصة مهر و وفا در ادب عامیانه­ی کُردی با روایت فارسی شعوری کاشی». دو ماهنامه ادب عامه. سال پنجم. شماره 15. صص 197 ـ 179.
ترابی، علی­اکبر (1352). مردم­شناسی. تبریز: علمیه. چاپ دوم.
توکلی، محمد رئوف (1395). تاریخ تصوّف در کردستان. تهران: توکلی. چاپ سوم.
ذوالفقاری، حسن (1394). یکصد منظومة عاشقانة فارسی. تهران: چرخ. چاپ دوم.
---------- و پرویز ارسطو (1386). بهرام و گل­اندام سراینده امین­الدین صافی. تهران: چشمه. چاپ اول.
روحانی، کمال (1385). تاریخ جامع تصوّف کردستان. پیرانشهر: سامرند.
سیدی، سیدحسین (1390). بررسی تطبیقی نظریة ادبی نیما و نازک­الملائکه. مشهد: ترانه. چاپ اول.
شمیسا، سیروس (1377). فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. تهران: فردوسی. چاپ اول.
عبداللهیان، حمید (1381). «داستان و شخصیت­پردازی در داستان». مجله دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. سال سی‌و‌هفتم. شماره 162 و 163. صص 425 ـ 409.
عطار، فریدالدین (1371). منطق­الطیر. به اهتمام صادق گوهرین. تهران: علمی و فرهنگی. چاپ هشتم.
---------- (1383). منطق­الطیر. شرح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن. چاپ اول.
غیبی، مهرآسا (1391). 35000 سال تاریخ زیورآلات اقوام ایرانی. تهران: هیرمند. 
فانی، کامران و محمدعلی سادات (1393). دانشنامة دانش­گستر. تهران: دانش­گستر. چاپ دوم.
فتّاحی قاضی، قادر (1345). منظومة کُردی مهر و وفا. تبریز: دانشکدة ادبیات تبریز.
---------- (1346). منظومة کُردی شیخ صنعان. تبریز: دانشکدة ادبیات تبریز.
فیضی­زاده، طه (1365). دربارة داستان عارفانة شیخ صنعان. تبریز: افست تابش.
معین، محمد (1382). فرهنگ فارسی. جلد اول تا چهارم. تهران: بهزاد.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1379). مثنوی معنوی. براساس نسخة قونیه و مقابله با تصحیح و طبع نیکلسون. تهران: دوستان. چاپ چهارم.
میکائیلی، حسین (1389). «بیت در ادب فولکلور کُردی». مجموعه مقالات نخستین همایش بین­المللی ادبیات کُردی. جلد دوم. سنندج: دانشگاه کردستان. پژوهشکدة زبان و ادبیات کُردی. ص99ـ82.
ندوی، ابوالحسن (1382). آشنایی با شخصیت و افکار امام عبدالقادر گیلانی. مترجم: عبدالعزیز سلیمی. تهران: احسان. چاپ دوم.
هاشمی، سیدمحمّد کاظم (1380). «بازتاب مفاهیم فرهنگی و اجتماعی در هفت اورنگ جامی». پایان­نامة کارشناسی ارشد. سنندج: دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج.
هجویری، عثمان جلابی (1384). کشف­المحجوب. مقدمه. تصحیح و تعلیقات محمد عابدی. تهران: سروش. چاپ دوم.
عربی
قرآن کریم.
کوردی
پایانیانی، سە­لاح (1393). فە­رهە­نگی جل­وبە­رگ­وخشڵ­وخاڵی ژنانی موکریان. تهران: مؤلف.
شەرەفکەندی، عەبدوڕەحمان (1376). هه­نبانه­ بۆرینه. چاپی دووەم. تاران: سرووش.