تأثیر پذیری سید عبدالله بلبری از وزن شعر کردی در منظومۀ «نجم القواعد»

جعفری, جمیل; کریمی, شرافت

doi:10.22034/jokl.2023.139077.1305

تأثیر پذیری سید عبدالله بلبری از وزن شعر کردی در منظومۀ «نجم القواعد»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

² استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کردستان سنندج ایران

10.22034/jokl.2023.139077.1305

چکیده

سید عبد‌الله بلبری شاعر، نویسنده و عارف کرد دوره معاصر در فقه، تصوف و علوم عربی به زبان‌های کردی، فارسی و عربی آثار متعددی نوشته است. منظومۀ «نجم القواعد» او ارجوزه‌ای تعلیمی است که در 545 بیت برای آموزش زبان عربی به شاگردان و فرزندش، نجم‌الدین محمد، نوشته است. این ارجوزه به سبک ارجوزه‌های تعلیمی در بحر رجز و با ابیات مصرّع به نظم در‌آمده است. از بارزترین ویژگی‌های نجم القواعد ساختار عروضی هنجار‌گریز آن است. ناظم در مواردی ابیات را خارج از قواعد عروضی و زحافات رایج سروده است. در این مقاله با هدف تعیین موارد هنجارگریزی عروضی این منظومه و بیان علل آن، به شیوۀ توصیفی _- تحلیلی گزیده‌ای از ابیات انتخاب و بررسی شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که سید عبد‌الله ضمن استفاده از اوزان متنوع بحر رجز، به دلیل اثرپذیری از وزن شعر کردی، علاوه بر تخطی از قاعدۀ امتناع استفاده از زحاف کف، در مواردی حرف آخر برخی کلمات را در میانۀ ابیات ساکن کرده و در تبدیل همزۀ وصل به قطع و بالعکس و نیز قلب ضمه و کسره به سکون در میانۀ کلمه، از هنجار عروضی و صرفی عدول کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Influence of Kurdish Meter on Sayyid Abdullah Belbari's Najm al-Qawa'ed

نویسندگان [English]

Jamil Jafari ¹
Sharafat Karimi ²

¹ Assistant Professor at Arabic Language and Literature, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran

² Assistant Professor DEPARTMENT OF Arabic Language and Literature, Faculty of Languages and Literature, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran

چکیده [English]

Sayyid Abdullah Belbari, a contemporary Iranian Kurdish poet, author, and mystic, has produced diverse works spanning jurisprudence, mysticism, and Arabic sciences in Persian, Arabic, and Kurdish languages. Among his notable works is Najm al-Qawa'ed, an instructional Arabic poem comprising 545 verses designed to teach the Arabic language to his disciples, including his son Najm al-Din Muhammad. Structured in the form of instructional Rajaz poems, each line features rhymed hemistiches. An intriguing aspect of Najm al-Qawa'ed is its departure from conventional prosodic norms, as the poet intentionally incorporates verses that defy traditional prosodic rules and conventions. This article aims to identify and elucidate these prosodic deviations by analyzing a selection of verses in a descriptive-analytical manner. The findings reveal that, in addition to employing various Rajaz meters, Sayyid Abdullah deviates from prosodic norms by integrating elements of Kurdish syllabic prosody. Specifically, he challenges prosodic rules such as the "Zahaf of Kaf" avoidance, omits case endings within verses, and alters morphology rules by converting conjunctive Hamzah to non-conjunctive forms and vice versa, as well as transforming Zamma and Kasra vowels to Sokoon in certain instances.

کلیدواژه‌ها [English]

Sayyid Abdullah Belbari
Syntactic poem
Najm al-Qawa'ed
Meter
Prosody

مراجع

ادوای، مظهر؛ و حسینی، سید سعید (1395). «معرفی آثار و نسخه های خطی سید عبدالله بلبری، عالم و عارف نقشبندی عهد قاجار». پیام بهارستان، سال هشتم، شماره 27، صص: 2٨٢-2٥٣.

حسینی، سید سعید (1395). «فرهنگ دینی هورامان در بررسی نامه شیخ علاءالدین نقشبندی به سید عبدالله بلبری». سومین کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی. تهران: موسسه سفیران فرهنگی مبین، صص: 1-14.

__________ (1397). «سید عبدالله بلبری و نخستین اثرکردی در فقه شافعی». کشکول، شماره 9، صص: ٦٥-٤٤.

__________ (1397). از دیار عرفان: اندیشه و آثار سید عبدالله بلبری کردستانی. تهران: نشر احسان.

حسینی، سید سعید؛ حسینی، سید احمد (1395). «اندیشه تربیت دینی در آثار سید عبدالله بلبری». دومین همایش بینالمللی شرقشناسی و مطالعات ایرانی، یادوراه بیدل دهلوی، علیگر هند: دانشگاه علیگر. صص: ٢٧-١.

رضازاده، همت (1396). شرح و تصحیح نسخه خطی کشف المقاصد فی شرح نجم القواعد اثر سید عبدالله بلبری. پایاننامه کارشناسی ارشد، کردستان ایران: دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کردستان.

شیخ احمدی، سید اسعد (1394). «تطبیق ادبیات کردی با ادبیات فارسی در زمینه عروض و وزن شعر». پژوهشنامه ادبیات کردی. دوره 1، شماره 1، پیاپی 1، صص: ١٤-١.

محمدیمنش، سید فاروق (1394). سلسله نور در مناقب مشایخ نقشبندی هورامان. مریوان: انتشارات امام ربانی.

ناتل خانلری، پرویز (1367). وزن شعر فارسی. تهران: انتشارات توس.

نظری، ماه (1389). «موسیقی اشعار قیصر امینپور». فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی، شماره 5، صص: 137-165.

منابع عربی

آدم بیلو، صالح (لا تا). حول الشعر التعلیمی. مجموعة من المؤلفین در، مجلة الجامعة الإسلامیة بالمدینة المنورة. المدینة المنورة: الجامعة الإسلامیة بالمدینة المنورة.

أحمد بن محمد العروضی، ابوالحسن (1996). الجامع فی العروض والقوافی. (تحقیق زهیر غازی زاهد، و هلال ناجی) بیروت: دار الجیل.

ابن الترکمانی، ابوالعباس تاج الدین احمد بن عثمان (2004). شرح قصیدة ابن الحاجب فی العروض. (تحقیق محمود محمد العامودی) الغزه: الجامعة الإسلامیه.

ابن جنی، ابو الفتح عثمان (1989). کتاب العروض. (تحقیق أحمد فوزی الهیب) کویت: دار القلم للنشر والتوزیع.

ابن هشام، جمال الدین (2004). شرح شذور الذهب فی معرفة کلام العرب. (تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید) القاهره: دار الطلائع.

بدیع یعقوب، إمیل (1991). المعجم المفصل فی علم العروض والقافیة وفنون الشعر. بیروت: دار الکتب العلمیة.

بلبری، سید عبدالله (لا تا). منظومة مخطوطة نجم القواعد. إیران: کردستان

حسین، طه (2012). من حدیث الشعر والنثر. قاهرة: مؤسسة هنداوی للتعلیم والثقافة.

الحنفی، شیخ جلال (1978). العروض، تهذیبه وإعادة تدوینه. بغداد: وزارة الأوقاف (مطبعة العانی).

راغب أصفهانی، حسین بن محمد (2009). المفردات فی غریب القرآن. دمشق: دار القلم.

زمخشری، جار الله (1989). القسطاس فی علم العروض. (تحقیق فخرالدین قباوة) بیروت: مکتبة المعارف.

صادق محمد الکرباسی، محمد (2011). دائرة المعارف الحسینیة؛ المدخل إلی الشعر الفارسی.المجلد الثانی. لندن: المرکز الحسینی للدراسات.

ضیف، شوقی (1987). التطور والتجدید فی الشعر الأموی. قاهرة: دار المعارف.

غلامعلیزاده، جواد؛ روشنفکر، کبری (2007). «الشعر التعلیمی؛ خصائصه ونشأته فی الأدب العربی». مجلة العلوم الإنسانیة، إیران. صص: 47-62.

القیروانی، القزاز (لا تا). ما یجوز للشاعر فی الضرورة. (تحقیق رمضان عبدالتواب و صلاح الدین الهادی) کویت: دار العروبة.

کریمی، شرافت؛ جعفری، جمیل؛ رضازاده، همت (1396). «سید عبدالله بلبری والتعریف بکتابه المخطوط «کشف المقاصد فی شرح نجم القواعد»». همایش بین المللی نقش و جایگاه عربینویسان و عربیسرایان ایرانی در رشد و شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی. شیراز: جامعة شیراز، صص: 391-411.

کریمی، شرافت؛ رضازاده، همت (2020) «دراسة ونقد للمنظومة النّحویّة المعاصرة نجم القواعد لسید عبد‌الله البلبری». مجلة اللغة العربیة وآدابها، العدد الثالث، طهران: جامعة طهران، صص 461-.481

محیی الدین مینو، محمد (2014). معجم مصطلحات العروض. الشارقة: دائرة الثقافة والإعلام.

نبوی، عبدالعزیز؛ عباس خدادة، سالم (2000). العروض التعلیمی. کویت: مکتبة المنار الإسلامیة.