فەرھەنگ لە ئاوێنەی زمان‌دا؛ سەرنجدانێکی وشەی "دووگیان" لە زمانی کوردیی‌دا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری زبان و ادبیات عربی؛ کارشناسی زبان و ادبیات کردی؛ دبیر آموزش و پرورش ناحیه 2 سنندج؛ مدرس دانشگاه فرهنگیان سنندج، کردستان

چکیده

وشەگه‌لی زمان ھەڵگری پاشخانێکی فەرھەنگین و دەتوانن بیر و بۆچوون و جیھانبینیی داھێنەران و بەکارھێنەرانیان بە درێژایی مێژوو دەربخەن. بازنەی وشەکان لە سەرەتادا زۆر بەرتەسک بووه‌ و مرۆڤ لە ڕێگای ئەزموونی بەردەوامەوە توانی لە سروشت و ئینجا لە کۆمەڵگادا بەرەبەرە ئەو بازنەیە بەربڵاوتر بکات. زاوزێ و منداڵداریی، یەکێک لە سەرەتاییترین ئەزموونەکانی مرۆڤە کە ھەوڵی داوە لە زماندا جێگایان بۆ بکاتەوە و وشەیان بۆ داڕێژێت. کاتێک منداڵێک دەکەوێتە منداڵدانی ژنێکەوە، چیتر ئەو ژنە وەکوو پێشتر سەیر ناکرێت. ئەمڕۆ لە زمانی کوردیدا چەند وشەیێک وەک دووگیان، سک‌پڕ، لەمەپەڕە و ھتد بۆ وەھا ژنێک ھەن کە لە نێوانیاندا وشەی دووگیان وەکوو موڵکی تایبەتی کورد، بەرچاو و خاوەن تایبەتمەندیی سەرنجڕاکێشی خۆی دەردەکەوێت و دەتوانێت لەم ڕووەوە لایەنێکی جیھانبینیی مرۆڤی کورد ڕوونتر بێته‌وه‌. ئەم وتارە به‌ شێوازی وه‌سفی-شیکاری ھەوڵ دەدات ئاوڕێک لە وشەی دووگیان بداتەوە تاکوو لە پاڵ تایبەتمەندیی زمان، تایبەتمەندییە فەرھەنگییەکانی پشتەوەی دەربخات. گرینگترین ئەنجامی ئەم لێکۆڵینەوە ئەوەیە کە وشەی دووگیان جیھانبینیی مرۆڤانەی کورد بەرابەر بە مرۆڤ بەگشتیی و ژن بەتایبەت بەجوانی پیشان دەدات و ده‌ریئه‌خات که‌ کورد بە ڕێزێکی زۆرەوە مامەڵە لەگەڵ دایکدا دەکات و وەک مرۆڤێکی گیان‌لەبەری خاوەن‌ماف سەرنجی ئاولەمەکەشی دەدات. ھەروەھا ڕەنگە وشەی پیرۆزی دووگیان، وەکوو یادگارێکی سەردەمی دایک‌سالاری، لە زمانی کوردیدا خاوەن تەمەنێکی دوو تا سێ ھەزار ساڵە بێت و لە لایەن ژنانیشەوە داھێنرابێت. لە لایێکی ‌تریشەوە، پێکھاتەی ئەم وشەیە یەکێک لە کۆنترین ڕێکارەکانی وشەڕۆنانی زمانی کوردیمان بۆ دەردەخات.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection of Culture in Language: Analyzing the word “Dūgyan” in Kurdish

نویسنده [English]

  • Naseh Melayi
Ph. D in Arabic language and literature; Bachelor of Kurdish language and literature; Teacher of Education of Kurdistan Province, District 2, Sanandaj; Professor of Farhangian University, Sanandaj, Kurdistan province
چکیده [English]

The words in each language carry a cultural background and can reflect the worldview of their creators and speakers throughout history. Initially, the semantic fields were quite limited, but through continuous experiences in nature and society, humans gradually expanded them. Birth and parenting represent fundamental human experiences, leading people to assign them a place in language and create specific words. As a child develops in a woman's womb, she is perceived differently, undergoing a transformation in how she is viewed. In the Kurdish language today, various terms exist for a pregnant woman, with "dūgyan" appearing to be unique to Kurds and holding significant cultural significance, offering insights into the Kurdish worldview. This article aims to explore the term "dūgyan" using a descriptive-analytical approach to unveil its cultural and linguistic nuances. A key finding of this study is that "dūgyan" reflects the Kurdish perspective on humanity in general and women in particular, showcasing deep respect for mothers and their children as living beings.  The revered term "dūgyan" may be traced back to the matriarchal era of two to three thousand years ago, potentially originating from female creators. Moreover, the structure of this word reveals one of the earliest methods of word formation in the Kurdish language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kurds
  • Culture
  • Language
  • Dūgyan
  • Worldview
قورئانی پیرۆز. (1388) وەرگێڕانی عەبدولڕەحمان شەرەفکەندیی (ھەژار)، بەرامبەرکردنەوە: موحەمەدھادیی مورادیی، پەخشانگای ئێحسان، سنە، چ1.
کوردی
حەمەڕەش، سۆران. (2022). مێژووی بزر و نەگێڕدراوەی کورد، چاپخانەی پیرەمێرد، سلێمانیی، ھەرێمی کوردستان، چ1.
زەبیحی، عەبدولڕەحمان. (1402). مێژووی زمانی کوردی، مەھاباد، بڵاوگەی ڕاژە، چ1.
شوانی، ڕەفیق. (2001). چەند بابەتێکی زمان و ڕێزمانی کوردی، ھەولێر، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی موکریانی، چ1.
شێخ‌تەیب، شەھاب. (2014). دەربارەی زمانەوانی، ھەولێر، چاپ و بڵاوکردنەوەی نارین، چ1.
عەبدوڵڵاپوور، ھەژیر. (2008). فەرھەنگی ھەژیر، بەرگی 1، ھەولێر، دەزگای توێژینەوە و بڵاوکردنەوەی موکریانی، چ 1.
کرمی، سەعید. (1396). وشەناسیی زمانی کوردی، سنە، پەخشانگای زانستگای کوردستان، چ1.
کەمانگەر، فەردین. (2014). «زمان پێناسەی گەلانە»، گۆڤاری ڕامان، ژ 209، لل 107- 109.
لوقمانی، ڕەحیم. (1402). ژنخواکانی کوردستانی دێرین و ئەفسانەی گیڵ‌گامێش، سەقز، چاپەمەنی خانی، چ1.    
مەردۆخ‌ڕۆحانی، ماجد و ھاوکاران. (1397). فەرھەنگی زانستگای کوردستان، بەرگی یەکەم، دووھەم و سێھەم، پەخشانگای زانستگای کوردستان، سنە، چاپی یەکەم.
نانەوازادە، عەلی. (2005). فەرھەنگی کوردیی ھەرمان، بەرگی یەکەم، ھەولێر، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، چ2.
نیزامەدین، فازل. (2003). فەرھەنگی ئەستێرە گەشە، ھەولێر، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، چ3.
 
فارسی
ابراھیم‌پور، محمدتقی. (1373). واژەنامە فارسی-کوردی، تھران، انتشارات ققنوس، چ1.
باطنی، محمدرضا. (1374). مسائل زبانشناسی نوین (ده مقاله)، تهران، انتشارات آگاه، چ4.
پوتر، سیمون. (1381). «زبان و فکر»، زبانشناسی (مجموعە مقالات {گزیده مقالات مجله فرهنگ و زندگی})، ترجمە فریدون سالک و نادر ابراھیمی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ1.
بهرامی، احسان. (1369). فرهنگ واژه‌های اوستا؛ بر پایه فرهنگ کانگا و نگرش به فرهنگهای دیگر، ج 1 و 2، نشر بلخ، تهران، چ1.
تاجفر، فریدە و مریم آقائی بجستانی و محمد روحانی‌مقدم. (1398). «تاملاتی فقهی در سن ولوج روح در جنین با تاکید بر آیات قرآن»، فصلنامه علمی-پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال دوازدهم، ش 4، صص 49- 62.
تکمیل‌همایون، ناصر. (1381). «گفتاری در جامعه‌شناسی زبان»، زبانشناسی و جامعه‌شناسی (مجموعه مقالات: گزیده مقالات مجله فرهنگ و زندگی)، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.       
توسلی، غلامعباس. (1386). جستارھایی در جامعەشناسی معاصر، تھران، شرکت حکایت قلم نوین.
حبیبی، محمد. (1378). خصائص مدیران فرهنگی، تهران، انتشارات تبیان.
خوشحالی، بهزاد. (1379). زبانشناسی کرد و تاریخ کردستان، همدان، نشر فن‌آوران، چ1.
رحمانی، جبار. (1392). «فرهنگ‌شناسی: میان‌رشتگی و علم انسان‌شناسی». فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دوره پنجم، ش 3، صص 1- 19.
رحیمی، محمد. (1391). توصیف ساختواژەی گویش سورانی زبان کردی، سنندج، انتشارات شیخی، چ1.
رضوی، عبدالحمید. (1392). «تاملی بر مناسبت فرهنگ، زبان و آموزش»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال نهم، ش 30، صص11- 31.
ساریخانی، عادل و حسین محمدی درح و قاسم اسلامی‌نیا. (1399). «بررسی تطبیقی زمان ولوج روح در اسلام و سایر ادیان»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال هفتم، ش 1، صص 119- 140.
سبکتکین، قربان‌علی و زھرا خسروجری. (1392). «فرهنگ، زبان و آموزش»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال نهم، ش 30، صص 57- 73.
سلمانی‌نژاد مھرآبادی، ساغر و رشید شکری. (1399). «جایگاه کهن‌الگوی اصل مادینه در اشعار شیرکو بی‌کس»، پژوهشنامه ادبیات کردی، سال ششم، ش 2، پیاپی 10، صص 1- 16.  
سھرابی، رضا و جعفر سریش‌آبادی. (1390). فرھەنگ گروس، سنندج، دانشگاە کردستان، چ1.
گرجی، مرضیە و امید پورکلھر. (1392). «نگاه انسان‌شناسی به زبان و فرهنگ عامه»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال نهم، ش 30، صص 179- 201.   
قرشی، امان‌اللە. (1381). انسان و زبان، نشر فرس، تھران، چ1.
نراقی، احسان. (1386). علوم اجتماعی و سیر تکوینی آن، تهران، انتشارات فرزان‌روز، چ4.