واکاوی عوامل مانایی واژگان دخیل عربی در گویش کردی کرمانجی (مطالعه موردی: کردهای ارومیه و شمال آذربایجان غربی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

2 کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

10.34785/J013.2022.009

چکیده

تغییر و تحول در زبان به عنوان یک پدیده اجتماعی، امری عادی و بدیهی است و سرعت این تغییر و تحول به عوامل متعدد درون‌زبانی و برون‌زبانی بستگی دارد. زبان کردی و گویش کرمانجی با وجود مقاومت و سرسختی مردمان کرد در برابر تغییرات فرهنگی و زبانی، همچون زبان فارسی نتوانست در مقابل زبان عربی مصون بماند و با اندکی تاخیر از طریق وام‌گیری در سه سطح واژگانی، واجی و دستوری، وام‌گیرنده زبان عربی شد. امروزه کلمات عربی فراوانی در گویش کرمانجی وجود دارند که با وجود انتقال بخشی از آن‌ها به طور غیر‌مستقیم و از مسیر زبان فارسی و یا هم­زمان با ورود آن­ها به زبان کردی و فارسی، این واژگان در زبان فارسی کنار گذاشته شده‌اند، اما در میان کرمانج‌ها کاربرد دارند. در این مقاله ضمن احصاء نمونه ­هایی از واژگان دخیل پرکاربرد عربی در گویش کرمانجی­ (ارومیه و شهرستان‌های شمال آذربایجان غربی)، به عوامل ماندگاری این واژگان در گویش کرمانجی نسبت به زبان فارسی و سایر گویش‌های کردی پرداخته شده است. قرابت دو زبان عربی و کردی کرمانجی از حیث مخارج حروف، پایبندی شدید اکراد نسبت به عناصر فرهنگی، زبانی و دینی و اهتمام ویژه کرمانج­ها به انتقال شفاهی آثار ادبی و داستانی کردی، از جمله عوامل ماندگاری واژگان دخیل عربی در گویش کرمانجی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Factors of Sustainability of Arabic Words in Kurmanji Kurdish: A Case Study of the Kurds of Urmia and North West Azerbaijan

نویسندگان [English]

  • Hasan Esmailzade Bavany 1
  • Golestan Tayyebzad 2
1 Assistant Professor of Arabic Language and Literature, Azarbaijan Shahid Madani University, Tabriz, Iran.
2 MA in Arabic Language and Literature, Azarbaijan Shahid Madani University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

As a social phenomenon, language change is a normal and inevitable process whose speed hinges upon a myriad of intra-lingual and extra-lingual factors. Despite the resistance and resolve of the Kurdish people against the cultural and linguistic changes, Kurmanji Kurdish, like Persian language, were vulnerable to Arabic language, and, with a slight delay, they began to borrow from Arabic language on three levels: lexical, phonological, and grammatical. Today, in Kermanji Kurdish, there are many Arabic words parts of which have been transferred either indirectly via Persian language or simultaneously with their introduction to Persian and Kurdish languages. While these words are no longer used in the Persian language, they are still employed by the Kermanjis. In the present study, the widely used Arabic words in the Kermanji dialect (spoken in Urmia and the northern cities of West Azerbaijan Province) are enumerated. Moreover, the factors contributing to the persistence of these words in the Kermanji dialect, as compared to their disappearance from Persian and other Kurdish dialects, are discussed. It is argued that among the factors which perpetuate the Arabic words in Kermanji dialect are: the similarity of Arabic and Kurdish ​​in terms of letter costs, Kurds' strong adherence to cultural, linguistic as well as religious elements, and an all-out effort by Kermanjis to orally transmit Kurdish literary and fictional works.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Influence of Arabic language
  • Kurdish language
  • Kermanji dialect
  • Sustainability
  • Involved Words
فارسی:
ادموندز، سیسیل. (1382). کرد‌ها، ترکها، عربها. ترجمه ابراهیم یونسی، چاپ دوم، تهران: روزبهان.
بلخی، مولانا جلال الدین محمد. (1385). مثنوی معنوی. به اهتمام کریم زمانی ج 2، تهران: انتشارات قطره.
بلو، ژویس؛ باراک، ویسی. (1387). دستور زبان کردی کرمانجی. ترجمه علی بلخکانلو، (ترجمه چاپ نشده).
پرور، ­عبدالعزیز عمر. (1397). «بررسی تطبیقی اسم و ضمیر در زبان فارسی و کردی کرمانجی(گویش بادینی)». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، ایلام: دانشگاه ایلام.
جزیری، احمد. (1392). دیوان ملای جزیری. ترجمه شفیع صادقی، ارومیه: حسینی اصل.
الجوهری، ابونصر. (1984). الصحاح تاج اللغة العربیة. بیروت: دارالعلم للملایین.
رضائی، رمضان؛ علی اکبری، پریناز. (1389). درآمدی بر واژه‌های دخیل در قرآن. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
ساپیر، ادوارد. (1376). زبان، در آمدی بر سخن گفتن. ترجمه علی محمد حق شناس، چ 1، تهران: سروش.
شریف رضی، محمد. (1415). دیوان الشریف الرضی. بیروت: دارالجیل.
صفوی، کوروش. (1380).  گفتارهایی در زبانشناسی. چاپ اول، تهران: هرمس.
فالک، جولیا اس. (1372). بررسی مفاهیم بنیادی زبان شناسی. ترجمه خسرو غلامعلی زاده، چاپ دوم، مشهد: آستان قدس رضوی.
قلی پور، لیلا؛ موسوی، سید محمد. (1398). «بررسی تاثیر فرایندهای واجی بر وام واژه‌های انگلیسی در فارسی: بر اساس ترجمه‌ی رمان بادبادک‌باز اثر خالد حسینی». رخسار زبان (نقد زبانی و ادبی). سال سوم، شماره یازدهم، زمستان 1398.
قنبری، جواد. (1392). «بررسی و توصیف گویش کرمانجی روستای بیگلر(قوچان) و تأثیر زبان‌های مجاور بر آن». پایانامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی.
کلباسی، ایران. (1388). فرهنگ توصیفی گونه‌های زبان ایرانی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
محمدی رایگانی، آرمان؛ خزلی، مسلم. (1395). «دادوستد واژگانی زبان کردی وزبان عربی». کنگره بین‌المللی زبان و ادبیات، مشهد: دانشگاه تربت حیدریه.
مدرسی، یحیی. (1387). درآمدی بر جامعه شناسی زبان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
معلوف، لوییس. (1377). فرهنگ بزرگ جامع نوین. ترجمه احمد سیاح، تهران: انتشارات اسلام.
مینورسکی، ولادیمیر. (1379). کرد. ترجمه حبیب‌الله تابانی، تهران: گستره.
ناتل خانلری، پرویز. (1366). زبان‌شناسی و زبان فارسی. چاپ دوم، تهران: توس.­
نصرالله، ابراهیم. (2012). قنادیل ملک الجلیل. بیروت: مطابع الدارالعربیة للعلوم.
همتی، ابوذر. (1375). «ریشه‌یابی واژه برد در زبان‌های کردی و لری». مجله چیستان، شماره 134و 135، صص 381 - 387.
یزدانی مقدم بیگلر، علی‌اصغر. (1395). «مقایسه‌ی ساختمان گویش کردی کرمانجی با زبان‌های ایرانی دوره میانه». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، سبزوار: دانشگاه حکیم سبزواری.
نورمند، اردشیر. (1397). «گمانه­ای بر ریشه­یابی واژگان فارسی»، در:
 
کوردی:
باته‌یی، محمد. (1385). مه‌لوودا پیغه‌مبه‌ر (ص). ارومیه: انتشارات حسینی اصل.
بایه­زیدی، مه­لا مه­حموود (بیتا). توحفه­تولخولان فی زمانێ کوردان. کۆلکسیونی ئارشیوی ئه­لیکساندر ژابا.
زاخویی، هه‌وال. (2004). جگرخون، شاعر، مرو، کورد­په‌روه‌ر. دهوک: سپیرئز.
شرفکندی، عبدالرحمن. (1381). هه‌نبانه بورینه، فرهنگ کردی فارسی. تهران: سروش.
علی، ئه­بوبکر. (2008). ئیسلام و ناسیونالیسم. هه­ولیر. اربیل.
عومه­ر ئه­حمه­د، هیمن. (1397). «تویژینه­وه­یه­کی شیکارانه­ی ده­ستخه­تی توحفه­توالخوللان فی زمانئ کوردان به­رهه­می مه­لا مه­حموود بایه­زیدی». پژوهشنامه ادبیات کردی، دوره چهارم، شماره 6، صص 167-185.
English:
Öpengin, Ergin. (2019). Arabic influence on Kurdish: patterns of phonological and morphological accommodation. In Christopher Lucas and Stefano Manfredi (eds.) Arabic and Contact-induced Change: A Handbook. (Series: Studies in Diversity Linguistics) Language Science Press.